Ożanka właściwa
| |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
ożanka właściwa |
| Nazwa systematyczna | |
| Teucrium chamaedrys L. Sp. pl. 2:565. 1753[3] | |
Ożanka właściwa[4] (Teucrium chamaedrys L.) – gatunek rośliny należący do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae).
Rozmieszczenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Występuje dziko w Afryce Północnej (Algieria, Tunezja, Maroko), w środkowej i południowo-wschodniej Europie i w Azji Zachodniej aż po Ural i Iran[5]. W Polsce rzadka, spotykana głównie na Wyżynie Lubelskiej, Roztoczu, Polesiu i w dolinie Wisły od ujścia Sanu do ujścia Wieprza. Na nielicznych stanowiskach występuje jeszcze w Niecce Nidziańskiej, Bramie Krakowskiej i w Karpatach (tutaj tylko na jednym stanowisku w Małym Grojcu w Kotlinie Żywieckiej)[6].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Niewielki półkrzew, o wysokości do 40 cm. Posiada liczne, podnoszące się i dołem zdrewniałe pędy. Są odstająco owłosione (czasami tylko krawędzie łodygi). Roślina nie tworzy rozłogów[7].
- Łodyga
- Wzniesiona, rozesłana, dźwigająca się, owłosiona. Rozgałęziona, często purpurowo nabiegła.
- Liście
- Ulistnienie naprzeciwległe. Liście jajowate, wcinano karbowane, o tępym wierzchołku i nasadzie klinowato zwężającej się w ogonek[7].
- Kwiaty
- Wyrastają po 6 w nibyokółkach w kątach przysadek mniejszych od liści. Nibyokółki kwiatów wyrastają blisko siebie w szczytowej części pędu tworząc nibygrono. Kwiaty grzbieciste. Kielich o zaostrzonych, trójkątnych ząbkach. W górnej części posiada wyraźną siateczkową nerwację. Korona jasnopurpurowa, o długości 10-15 mm[7].
- Owoc
- Kulistawa rozłupka o długości 1,5-2 mm i powierzchni bardzo słabo siateczkowatej[7].
-
Morfologia -
Kwiatostan -
Pęd -
Obwódka z ożanki właściwej -
Liście
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]- Rozwój
- Podkrzew, chamefit. Kwitnie od lipca do września. Jest owadopylny. Nasiona lekkie, rozsiewające się samorzutnie (barochoria). Długo zachowują zdolność kiełkowania. Rozmnaża się także wegetatywnie[6].
- Siedlisko
- Suche murawy, zarośla, polany, kamieniste i słoneczne zbocza[6]. Gatunek charakterystyczny dla klasy Festuco-Brometea[8].
- Genetyka
- Liczba chromosomów 2n = 60, 62[6].
Zmienność
[edytuj | edytuj kod]Gatunek zróżnicowany na 14 podgatunków i jedną odmianę[9]:
- Teucrium chamaedrys subsp. albarracinii (Pau) Rech.f. – występuje w Hispanii i Francji
- Teucrium chamaedrys subsp. algeriense Rech.f. – rośnie w Algierii
- Teucrium chamaedrys subsp. chamaedrys – występuje w całym zasięgu gatunku
- Teucrium chamaedrys subsp. germanicum (F.Herm.) Rech.f. – rośnie we Francji i Niemczech
- Teucrium chamaedrys subsp. gracile (Batt.) Rech.f. – występuje w Maroku i Algierii
- Teucrium chamaedrys subsp. lydium O.Schwarz – rośnie w Grecji i Turcji
- Teucrium chamaedrys var. multinodum Bordz. – występuje w Kaukazie Południowym
- Teucrium chamaedrys subsp. nuchense (K.Koch) Rech.f. – rośnie w Kaukazie
- Teucrium chamaedrys subsp. olympicum Rech.f. – występuje w Grecji
- Teucrium chamaedrys subsp. pectinatum Rech.f. – rośnie we Francji i Włoszech
- Teucrium chamaedrys subsp. pinnatifidum (Sennen) Rech.f. – występuje w Hiszpanii, Francji, na Balearach i Korsyce
- Teucrium chamaedrys subsp. sinuatum (Celak.) Rech.f. – rośnie w Turcji, Iraku i Iranie
- Teucrium chamaedrys subsp. syspirense (K.Koch) Rech.f. – występuje w Turcji, Iranie i na Krymie
- Teucrium chamaedrys subsp. tauricola Rech.f. – rośnie w Turcji i Syrii
- Teucrium chamaedrys subsp. trapezunticum Rech.f. – występuje w Turcji i Kaukazie Południowym
Zastosowanie i uprawa
[edytuj | edytuj kod]- Roślina lecznicza, dawniej używana w medycynie ludowej[7]. Ziele pobudza przemianę materii i oczyszcza krew[6].
- Roślina ozdobna. Nadaje się na rabaty, obwódki oraz do obsadzania murów i zboczy. Najlepiej rośnie na przepuszczalnej i jałowej glebie na słonecznym stanowisku. Rozmnaża się przez wysiew nasion wiosną, lub przez podział kęp jesienią. Strefy mrozoodporności 5-10[10].
Zagrożenia i ochrona
[edytuj | edytuj kod]Umieszczona na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia)[11].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
- ↑ The Plant List. [dostęp 2017-03-11].
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-02].
- ↑ a b c d e Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ a b c d e Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ World Checklist of Selected Plant Families [dostęp 2013-11-11]
- ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
- ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
Identyfikatory zewnętrzne:
- BioLib: 41013
- EoL: 5365638
- EUNIS: 174813
- FloraWeb: 5881
- GBIF: 6411747
- identyfikator iNaturalist: 55717
- IPNI: 460310-1
- ITIS: 832931
- NCBI: 53176
- Plant Finder: 281440
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-202772
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:460310-1
- Tela Botanica: 67333
- identyfikator Tropicos: 17600394
- USDA PLANTS: TECH4
- CoL: 55XDR
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
Cover photo is available under {{::mainImage.info.license.name || 'Unknown'}} license.
Cover photo is available under {{::mainImage.info.license.name || 'Unknown'}} license.
Credit:
(see original file).
