Ołowianka

Ołowianka, widok od strony Głównego Miasta
Kontynent	Europa
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Akwen	rzeka Motława i Kanał na Stępce
Powierzchnia	0,0521 km²
Położenie na mapie Gdańska Ołowianka
Położenie na mapie Polski Ołowianka
Położenie na mapie województwa pomorskiego Ołowianka
54°21′07″N 18°39′36″E/54,351944 18,660000
Multimedia w Wikimedia Commons

Ołowianka (niem. Bleihof^[1]) – wyspa w Gdańsku na rzece Motławie i Kanale na Stępce, położona w dzielnicy Śródmieście.

Ołowianka stanowiła w latach 1343–1454 własność zamku krzyżackiego^[2].

Życie w średniowiecznym porcie gdańskim koncentrowało się na lewym brzegu Motławy. Znajdowały się tam wodne bramy miejskie, przy których istniały nabrzeża, drewniane pomosty i urządzenia przeładunkowe. Stały rozwój portu spowodował potrzebę powiększania i rozbudowy infrastruktury. Wykorzystano tereny na przeciwległym brzegu rzeki do budowy nowych magazynów i nabrzeży przeładunkowych^[3].

W czasach krzyżackich był to obszar o dużym znaczeniu strategicznym, o czym świadczy fakt, że to właśnie tutaj wzniesiono zabudowania szafarza zakonnego. Najstarsza, utrwalona w dokumentach z 1404 roku nazwa tego miejsca brzmiała Szafarnia. Z leżącym po drugiej stronie Motławy Zamczyskiem łączył ową połać najpierw most, a od 1417 roku prom. Ołowianka nie była jeszcze wtedy wyspą. Została nią dopiero po przekopaniu w roku 1576 Kanału na Stępce. Obecną swoją nazwę zawdzięcza magazynom, służącym do przechowywania ołowiu. Największy z nich określano jako Dwór Ołowiany. Znajdowała się tam również waga, na którą wielki żuraw (konstrukcji Wybego Adama) ładował ołów sprowadzany drogą wodną aż z Olkusza.

W 1454 Kazimierz IV Jagiellończyk podarował wyspę miastu, które w tym samym roku włączyło ją w swoje granice administracyjne^[2]. Miasto zaczęło wynajmować spichlerze instytucjom i osobom prywatnym. Rejestry czynszów wymieniają trzy spichlerze w 1499, cztery spichlerze w 1553^[4].

Oprócz Ołowianego Dworu, jak i wspomnianej wagi i dźwigu, po których nie ma już śladu, znajdowały się również spichlerze. Najlepiej zachował się z nich Królewski. Ta budowla z trzema kondygnacjami wzniesiona została w XVII wieku. Twórcą spichlerza był architekt gdański Jan Strakowski. Trzy inne – Panna, Miedź i Oliwski – odbudowano dopiero w 1985 roku.

Część wschodnia Ołowianki, zwana niegdyś Ciesielnią, wraz z kończącą ją Kępą należała do przystani portowej. Znajdowały się tam wielkie zakłady ciesielskie, a także rodzaj stoczni remontowej, z której korzystali Krzyżacy. Niedaleko znajdowała się rogatka wodna, w postaci długiego łańcucha lub drąga zagradzającego Motławę. Możliwe, że funkcjonowała jeszcze w 1809 roku.

W 1643 roku na wyspie Ołowiance znajdowało się 7 spichlerzy.

Pod koniec lat sześćdziesiątych XIX wieku rozpoczęto budowę w rejonie starej Ciesielni przepompownię ścieków, zachowaną do dziś. Budowę ukończono na początku następnej dekady. Wraz z nią pojawił się tam pierwszy komin i maszyny parowe. Zadaniem przepompowni było zbieranie ścieków z terenu całego miasta. Została ona celowo umieszczona bardzo nisko, na granicy terenu zurbanizowanego i przemysłowego. Rury odprowadzały ścieki w stronę łąk na Stogach (Rieselfeld), gdzie po oczyszczeniu w osadnikach wypełnionych piaskiem, w których rosła roślinność, ścieki były zrzucane do Martwej Wisły w okolicach Twierdzy Wisłoujście^[5]. W 2018 doszło do awarii przepompowni i zrzutu ścieków do Motławy^[6].

W latach 1896–1898^[7] na Ołowiance wybudowano kompleks elektrowni miejskiej przez berlińską firmę Siemens & Halske. Zbudowany został na Kanale na Stępce most kolejowy z linią, którą dowożono węgiel do elektrowni^[5]. Wedle pierwotnych planów Ołowianka miała zasilać oświetlenie ulic Gdańska i Wrzeszcza. Zastąpiono na początku gazowe oświetlenie na dzisiejszej al. Zwycięstwa. Zainstalowane urządzenia zasilały łącznie około 6200 żarówek^[8]. W roku 1907 długość ówczesnej sieci nadziemnej nie przekraczała jeszcze 170 km. Był to początek gdańskiej elektryfikacji. Elektrownia przechodziła rozbudowy zwiększające moc w latach 1905–1907, 1915–1916, w 1942, w 1952 i w 1962^[8].

W ostatnich miesiącach II wojny światowej zakład doznał zniszczeń. Zburzona została fasada nadmotławska i przemysłowy komin oraz stropy elektrowni. Uszkodzenia samego zakładu usunięto w sierpniu 1945.

W latach 2011–2012 miał miejsce remont terenu przed wejściem do Centralnego Muzeum Morskiego, na którym utworzony został placyk miejski^[9].

Obecnie dojazd na Ołowiankę możliwy jest dwoma mostami przerzuconymi przez Kanał na Stępce: Mostem Kamieniarskim (w przeszłości zwodzonym) z ul. Szafarnia po wschodniej stronie, oraz mostem od strony ul. Na Stępce, zbudowanym ok. 1916 roku jako most kolejowy. Z Głównym Miastem wyspę łączy prom pasażerski Motława.

Dla ruchu pieszego otwarto 17 czerwca 2017 r. zwodzoną kładkę, przerzuconą nad Motławą, łączącą Ołowiankę ze Starym i Głównym Miastem w okolicy Targu Rybnego^[11]. W marcu 2016 rozpisano przetarg na jej budowę. Budowa rozpoczęła się latem 2016 i miała się zakończyć w ciągu 13 miesięcy, tj. w maju 2017^[12]. Koszt realizacji inwestycji wynosił 7,65 mln zł^[13]. W związku z budową zawężone zostało światło toru wodnego. Część kładki jest ruchoma i w ciągu 2 min. (w awaryjnym trybie ręcznym 20 min.) otwiera się w stronę ul. Wartkiej^[14]. Konstrukcja kładki powstała w Zawierciu, a montaż jej 90-tonowego przęsła zwodzonego miał miejsce 7 maja 2017. Oddanie kładki do użytku nastąpiło wieczorem 17 czerwca 2017, po czym 28-29 czerwca była ona zamknięta z powodu awarii. Jej podnoszenie odbywa się mniej więcej co godzinę^[15][16].

• Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku (siedziba)
  • Spichrz Oliwski
  • Spichrz Panna, ze znakami wysokiej wody z 1745, 1775 i 1829^[4]
  • Spichrz Miedź
  • Spichrz Mała
  • Spichrz Duża Dąbrowa
  • Przepompownia ścieków, operator - Saur Neptun Gdańsk
  • Statek muzeum SS Sołdek (przy nabrzeżu Motławy)
• Polska Filharmonia Bałtycka im. Fryderyka Chopina (zaadaptowane obiekty dawnej Elektrociepłowni Ołowianka)
• Spichrz Królewski (przekształcony w Hotel Królewski)
• Bursztynowa Promenada Gwiazd

• Wyspa Spichrzów
• Długie Pobrzeże
• Rybackie Pobrzeże