Nostalgia (gr. νóστος, powrót do domu, i ἄλγος, ból) – potocznie, doskwierająca tęsknota za ojczyzną (krajem ojczystym), a także tęsknota za czymś przeszłym, co utrwaliło się w pamięci lub do czegoś, co wyobrażono sobie w marzeniach.

Nostalgia jest pojęciem szerokim. Dotyczy wielu dziedzin na pograniczu psychologii, filozofii czy kultury i sztuki.

Przez blisko kilkaset lat nostalgię uznawano za chorobę psychiczną^[1]. Działo się tak głównie poprzez kojarzenie tęsknoty za dawnym życiem czy ludźmi z napadami płaczu, brakiem apetytu, nieregularnym biciem serca, bezsennością czy depresją. Zdolność do jej odczuwania przypisywano wyłącznie wąskim grupom, np. imigrantom. Ostatnio jednak psycholodzy z Uniwersytetu w Southampton stwierdzili, że nostalgia oddziałuje na ludzi kojąco i poprawia stan ich zdrowia. Okazało się, że tęsknota występuje u ludzi wszystkich kultur i w każdym wieku.

Eksperymentalne badania wywołania nostalgii u ochotników poprawiły ich stan psychiczny: wzrosła samoocena, a także pojawiło się przekonanie o byciu kochanym, chronionym i wspieranym przez innych ludzi.

Zespół Constantine Sedikidesa twierdzi, że nostalgia "przerzuca pomost między przeszłym a teraźniejszym ja. Tęsknota za tym, co było, wzmacnia pozytywne postrzeganie tego okresu, stąd poczucie ciągłości i znaczenia w życiu. Brytyjczycy sądzą, że nostalgia odgrywa największą rolę w życiu starszych osób, które często żyją w pojedynkę. Tęsknota stanowi mechanizm przeciwdziałający samotności".

Psycholodzy z Uniwersytetu w Southampton i Sun Yat-Sen University w Kantonie przeprowadzili serię czterech eksperymentów. Uwzględnili grupy prowadzące zupełnie inny tryb życia:

• dzieci w wieku szkolnym,
• studentów i nauczycieli college'u
• robotników fabrycznych.

Przykładowo, badanie dzieci w wieku 9-15 lat, przeprowadzane wraz z ich rodzicami z obszarów rolniczych z okolic miasta Kanton, oceniło, jak bardzo dzieci czuły się samotne, w jakim stopniu tęskniły za przeszłością i czy uznawały, że ludzie z otoczenia stanowią dla nich wsparcie. Zaobserwowano istnienie ciekawego sprzężenia zwrotnego: najbardziej samotne i niewspierane maluchy odczuwały najsilniejszą nostalgię, co z kolei wzmacniało przeświadczenie o istnieniu jakiegoś oparcia.

Nostalgia ma swą pozytywną i negatywną stronę - nie zawsze wpływa destrukcyjnie na związki i funkcjonowanie pamięci oraz (w rozsądnym wymiarze) odwoływanie się do szczęśliwszych czasów, stanowi skuteczny mechanizm radzenia sobie z problemami.

Nostalgia może korzystnie wpływać na zdrowie psychiczne. Badania przeprowadzone na grupie ochotników wykazały, że nostalgia może mieć wpływ na podwyższenie samooceny oraz poczucie bezpieczeństwa i bycia kochanym. Okazało się też, że intensyfikując poczucie wsparcia społecznego nostalgia zapobiega uczuciu samotności i pozwala lepiej radzić sobie z problemami.

"W XVII i XVIII wieku nostalgię uważano za chorobę związaną ze szlochaniem, nieregularnym biciem serca i anoreksją. W XX wieku stwierdzono, że jest to choroba psychiczna, której towarzyszy bezsenność, niepokój i depresja, a najczęściej dotyka ona imigrantów i pierwszorocznych studentów. Dopiero od niedawna^[kiedy?] psycholodzy zaczęli zajmować się pozytywnymi, a nawet terapeutycznymi aspektami tej przypadłości" - Constantine Sedikides.

Autorzy badania twierdzą, że lepsze zrozumienie zjawiska nostalgii pozwoli pod innym kątem spojrzeć na takie aspekty jak pamięć, emocje i relacje międzyludzkie: "Nostalgia to przypadłość z długą przeszłością, ale i z intrygującą przyszłością".

Nostalgia w sztuce^[2].

Nostalgia we współczesnej poezji tybetańskiej^[3]:

Nostalgia według Kristiany Robb-Narbutt:

• tęsknota