Trwa dyskusja nad usunięciem tego artykułu, kliknij i weź w niej udział.

Nadzwyczajny Komisarz Oszczędnościowy – stanowisko służbowe przy Prezesie Rady Ministrów, powołane celem przeprowadzenia koniecznych oszczędności w administracji państwowej oraz w zakładach i przedsiębiorstwach państwowych, połączonych z reorganizacją i uproszczeniem urzędowania.

Na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 26 marca 1923 r. o ustanowieniu Nadzwyczajnego Komisarza Oszczędnościowego powołano Komisarza^[1].

Na podstawie rozporządzenia Prezydenta RP z 1924 r. o ustanowieniu Nadzwyczajnego Komisarza Oszczędnościowego powołano Komisarza^[2]. Ustanowienie Komisarza pozostawało w ścisłym związku z ustawą z 1924 r. o naprawie Skarbu Państwa i reformie walutowej^[3]. Nadzwyczajnego Komisarza Oszczędnościowego powoływał Prezydent RP na wniosek Rady Ministrów. Komisarz służbowo podlegał Prezesowi Rady Ministrów i brał udział w posiedzeniach Rady Ministrów w sprawach, które wchodziły w zakres jego działania.

Komisarzem w latach 1923–1926 był wojewoda lubelski Stanisław Moskalewski .

Najważniejszym celem ministra skarbu Władysława Grabskiego było zrównoważenie budżetu i zatrzymanie hiperinflacji, a następnie ustanowienie polskiej waluty. Pierwszym komisarzem został wojewoda lubelski Stanisław Moskalewski, który odpowiadał za cięcia budżetowe. Działania rządu polegały m.in. na przyspieszeniu płatności podatku majątkowego, zwolnieniu ok. 29 tyś. urzędników i wstrzymania subsydiów dla kolei^[4].

Nadzwyczajnemu Komisarzowi Oszczędnościowemu przysługiwało prawo badania pod względem administracyjnym i finansowym ustroju i zakresu działania wszystkich urzędów oraz zakładów i przedsiębiorstw państwowych. Ponadto Komisarzowi  przysługiwało prawo powoływania rzeczoznawców z grona urzędników i spośród fachowców, w celu pełnienia  funkcji  komisarzy oszczędnościowych w poszczególnych urzędach i przedsiębiorstwach. Powoływanie rzeczoznawców z grona urzędników następowało w drodze służbowej, za pośrednictwem władzy służbowej urzędnika.

Decyzje Nadzwyczajnego Komisarza Oszczędnościowego otrzymywały moc obowiązującą w chwili wyrażenia zgody przez zainteresowanego ministra oraz Ministra Skarbu. W razie sprzeciwu ze strony zainteresowanego ministra względnie Ministra Skarbu dotyczących spraw, które  wymagałoby zmiany ustaw lub rozporządzeń, wówczas Komisarz przedstawiał swoje wnioski Prezesowi Rady Ministrów.

Komisarz w planie działań zapowiadał m.in. uproszczenie systemu biurowego i zwiększenie wydajności pracy urzędów. Ponieważ uprawnienia komisarza pozwalające badać działalność urzędów, zakładów i przedsiębiorstw państwowych. Komisarz uczestnicząc w niektórych posiedzeniach Rady Ministrów, miał prawo do wydawania własnych decyzji. Politycy i prasa wyrażali zaniepokojenie tą sytuacją, co doprowadziło do utworzenia doradczego ciała kolegialnego – Państwowej Rady Oszczędnościowej^[5].

Na podstawie rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 1924 r. o Państwowej Radzie Oszczędnościowej ustanowiono Radę^[6]. Radę powołano w celu wydawania opinii w przedłożonych przez Komisarza sprawach, dotyczących zamierzonych akcji w kierunku zastosowania oszczędności w wydatkach państwowych. Akcja polegała na reorganizacji urzędów oraz uproszczeniu urzędowania. Rada miała możliwość stawiania wniosków z własnej inicjatywy.

W skład Państwowej Rady Oszczędnościowej weszli posłowie, profesorowie oraz najwyżsi urzędnicy szczebla centralnego: P. Drzewiecki, Kazimierz Fudakowski, Karol Lutostański, J. Moraczewski, Stanisław Osiecki, Idzi Radziszewski, Paweł Ramocki, Roman Rybarski, Antoni Rząd, T. Sułkowski, Ludwik Tołłoczko oraz T. Tomaszewski. Na pierwszym posiedzeniu Rady zdecydowano o utworzeniu kilku podkomisji, z których jedna miała podjąć zagadnienie organizacji pracy w administracji. Gremium spotkało się jednak tylko trzy razy, nie wypracowując ostatecznie żadnych konkretnych wniosków^[5].

W posiedzeniach Rady brali udział z głosem doradczym:

• komisarze oszczędnościowi z poszczególnych resortów,
• delegaci właściwego ministra o ile sprawy omawiane sprawy przez Radę, które dotyczyły tych ministerstw,
• zaproszeni przez Komisarza rzeczoznawcy,
• delegat Najwyższej Izby Kontroli.

Przewodniczącym Rady był Komisarz.

Na podstawie rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów w porozumieniu z Ministrem Skarbu z 1924 r. o ustanowieniu okręgowych komisji oszczędnościowych powołano okręgowe komisje^[7].

Do zakresu działania okręgowych komisji oszczędnościowych należało w szczególności:

• przedstawianie Komisarzowi wniosków w zakresie przeprowadzania koniecznych oszczędności, jak również reorganizacji i uproszenia urzędowania i metod pracy w administracji państwowej  oraz zakładach i przedsiębiorstwach państwowych,
• czuwanie nad wykonaniem zarządzeń wydanych przez Komisarza.

Okręgowym komisjom przysługiwało prawo badania pod względem administracyjnym oraz finansowym ustroju i zakresu działania wszystkich urzędów administracyjnych II i I instancji oraz zakładów i przedsiębiorstw państwowych.

W skład komisji wchodzili:

• delegat Ministra Skarbu jako przewodniczący,
• delegat wojewody,
• czterech członków spośród rzeczoznawców,
• delegat ministra, którego zakres działania był rozpatrywany.