Mydleniec
Zobacz też: roztrzeplin Koelreuteria – rodzaj z tej samej rodziny, także zwany mydleńcem.
 Sapindus saponaria | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
mydleniec | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Sapindus Tourn. ex L. Sp. Pl.: 367 (1753)[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
S. saponaria Linnaeus[4] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Mydleniec[5][6] (Sapindus Tourn. ex L.) – rodzaj roślin z rodziny mydleńcowatych. Obejmuje 13 gatunków[3]. Występują one w strefie klimatu tropikalnego i umiarkowanego ciepłego na obu kontynentach amerykańskich (od północnej Argentyny po południowe Stany Zjednoczone) oraz w Azji Południowo-Wschodniej od Pakistanu po Japonię, poprzez Indie, Himalaje, Półwysep Indochiński, Chiny i Półwysep Koreański, na południu sięgając po wyspy Cejlon, Sumatrę i Jawę[3][7], poza tym w Australii i na Hawajach[8]. Rośliny introdukowane z tego rodzaju występują w równikowej Afryce, w Filipinach i na Nowej Gwinei[3]. Rosną zwykle w różnych formacjach leśnych i na skalistych stokach gór[9].
Mięsiste rozłupnie tych roślin wykorzystywane są jako środek mydlący i piorący[6]. Saponiny z gatunków S. mukorossi i S. trifoliatus wykorzystywane są do oszałamiania ryb[6], a z S. rarak mają działanie grzybo- i ślimakobójcze[8]. Wszystkie gatunki sadzone są także jako rośliny ozdobne[8]. Owoce mydleńca właściwego wykorzystywane są w naszyjnikach lei na Hawajach[8].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]
_(3188159590).jpg)
- Liście
- Zimozielone i sezonowe[10], skrętoległe, bez przylistków[7]. Blaszka parzysto pierzasta (szczytowy listek szczątkowy). Listki ułożone na osi liścia zwykle naprzeciwlegle w 2–8 parach lub skrętoległe, zwykle całobrzegie, czasem piłkowane[7][9][10].
- Kwiaty
- Jednopłciowe, podczas gdy rośliny są duodichogamiczne – kwitną, rozwijając najpierw tylko kwiaty męskie, później żeńskie i w końcu ponownie męskie[10]. Kwiaty są drobne i zebrane w okazałe, silnie rozgałęzione szczytowo kwiatostany wiechowate. Podsadki i przysadki są drobne i igiełkowate. Kwiaty są grzbieciste i promieniste[7]. Działki kielicha są wolne, występują w liczbie pięciu, rzadziej czterech, czasem dwie zewnętrzne są mniejsze od pozostałych. Płatki korony są cztery lub jest ich pięć, gdy jest ich pięć zwężone są u nasady w paznokieć, u nasady płatków występuje para lub pojedyncza łuska. Dysk miodnikowy w kształcie pierścienia lub kubeczka. Pręcików w kwiatach męskich jest 8 i wystają one ponad okwiat. Nitki pręcików w dolnej części są owłosione. W kwiatach żeńskich zalążnia jest jajowata lub stożkowata, tworzona przez trzy owocolistki i trójkomorowa. W każdej z komór znajduje się pojedynczy zalążek. Szyjka słupka jest krótka i zwieńczona główkowatym lub trójdzielnym znamieniem[7][10].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj z podrodziny Sapindoideae z rodziny mydleńcowatych Sapindaceae[11][10].
- Wykaz gatunków[3]
- Sapindus chrysotrichus Gagnep.
- Sapindus delavayi (Franch.) Radlk.
- Sapindus drummondii Hook. & Arn.
- Sapindus emarginatus Vahl
- Sapindus lippoldii I.M.Turner
- Sapindus mukorossi Gaertn.
- Sapindus oahuensis Hillebr. ex Radlk.
- Sapindus rarak DC.
- Sapindus saponaria L. – mydleniec właściwy[6]
- Sapindus sonlaensis H.M.Tam, N.K.Khoi, N.T.Cuong & T.B.Tran
- Sapindus tomentosus Kurz
- Sapindus trifoliatus L.
- Sapindus vitiensis A.Gray
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-02-01] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-02-01] (ang.).
- ↑ a b c d e f Sapindus Tourn. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-02-01].
- ↑ Sapindus. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-02-01].
- ↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 544. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ a b c d Rośliny kwiatowe. 1, Warszawa: Muza, 1998, s. 333, ISBN 83-7079-778-4, OCLC 749836232.
- ↑ a b c d e f g Sapindus Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-02-01].
- ↑ a b c d David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 825, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 350. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ a b c d e f K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. X. Flowering Plants. Eudicots. Heidelberg, Dordrecht, London, New York: Springer, 2011, s. 399. ISBN 978-3-642-14396-0.
- ↑ Genus: Sapindus Tourn. ex L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-02-01].
Identyfikatory zewnętrzne:
- EoL: 61153
- Flora of China: 129159
- Flora of North America: 129159
- GBIF: 3189983
- identyfikator iNaturalist: 62832
- IPNI: 36561-1
- ITIS: 28695
- NCBI: 57654
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:331930-2
- identyfikator Tropicos: 40029469
- USDA PLANTS: SAPIN
- identyfikator taksonu Fossilworks: 55918
- CoL: 7CB7
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
Cover photo is available under {{::mainImage.info.license.name || 'Unknown'}} license.
Cover photo is available under {{::mainImage.info.license.name || 'Unknown'}} license.
Credit:
(see original file).
