Mozaika ogórka – wirusowa choroba ogórka wywołana przez wirusa mozaiki ogórka(inne języki) (ang. cucumber mosaic virus, CMV^[1]). Jest to choroba z grupy mozaik^[2].

Wirus mozaiki ogórka (CMV) to rozprzestrzeniony na całym świecie polifag. W naturze występuje na ponad 200 gatunkach roślin należących do 85 rodzin. Eksperymentalnie udało się nim zaszczepić jeszcze ponad 1000 innych roślin. Występuje na licznych roślinach uprawnych: dyniowate (ogórek, dynia, melon), szpinak, pomidor, marchew, seler, pietruszka, buraki, groch, bób, sałata, łubin, gryka i licznych roślinach ozdobnych (m.in. aster chiński, lilie, mieczyk, dalie, fiołek, floks, hortensja, chryzantema, lobelia, nagietek, nasturcja, ostróżka, pelargonia, petunia, pierwiosnek, tulipan). W uprawie ogórka może wyrządzić duże szkody. Występuje zarówno w uprawie polowej, jak i pod osłonami^[3].

Oprócz mozaiki ogórka wśród roślin uprawnych w Polsce wirus CMV powoduje jeszcze mozaikę ogórka na cebuli, mozaikę ogórka na pomidorze, mozaikę ogórka na selerze, mozaikę szpinaku, zieloną cętkowaną plamistość liści porzeczki, brunatnienie łubinu oraz mozaiki i inne choroby wielu roślin ozdobnych^[2].

Na liściach porażonego ogórka powstaje żółto-zielona mozaika. Ponieważ porażone (żółte) części liścia rosną wolniej, następuje pomarszczenie i falistość blaszki liściowej. Zmienić się może także kształt liści. Zainfekowane rośliny rosną słabiej i zawiązują mniej owoców, które ponadto są gorszej jakości; mają nierówną powierzchnię, są słabiej wybarwione, często z chlorotycznymi plamami i brodawkowatymi wypukłościami. Przy bardzo silnym porażeniu rośliny przedwcześnie zamierają^[3].

CMV u większości gatunków żywicieli powoduje infekcję ogólnoustrojową, ale u niektórych (np. u lucerny) choroba przebiega bezobjawowo. Stanowi to problem, w niektórych rejonach lucerna staje się bowiem ważnym rezerwuarem przetrwania dla tego wirusa^[4].

Źródłem infekcji pierwotnych są liczne gatunki dziko rosnących roślin wieloletnich. Wirus CMV zimuje także w roślinach uprawianych pod osłonami, w karpach szparaga i w porażonych tkankach bylin uprawianych w glebie. Przenoszony jest z nich na rośliny uprawne głównie przez mszyce. Opisano już ponad 60 ich gatunków będących wektorami tego wirusa, ale największe znaczenie mają: mszyca ogórkowa, mszyca brzoskwiniowo-ziemniaczana i mszyca ziemniaczana smugowa. Może być przenoszony także przez mechaniczną inokulację, jednakże ten sposób w naturze odgrywa niewielką rolę^[3]. Nasilenie choroby w danym rejonie zależy głównie od wielkości i aktywności populacji mszyc, a także od liczby porażonych roślin na obszarze służącym jako rezerwuar wirusa^[5].

W organizmie rośliny wirus na krótkie odległości (między sąsiednimi komórkami) przemieszcza się przez plazmodesmy, na większe przez łyko^[4].

Można tylko zapobiegać chorobie. Do rozmnażania roślin należy brać wyłącznie zdrowe okazy. Rozpoznaje się je wizualnie, ewentualnie specjalnymi testami serologicznymi. W uprawie polowej należy usuwać chwasty i zwalczać mszyce. Pod uprawę wybiera się pola oddalone od siedlisk roślin będących żywicielami wirusa CMV^[3]. Zainfekowane rośliny należy usunąć i zniszczyć, aby wyeliminować rośliny jako potencjalne rezerwuary wirusa. W miarę możności należy uprawiać odmiany odporne na wirusa CMV. Nie istnieją odmiany całkowicie odporne, niektóre wykazują jednak częściową odporność^[5].

Nie należy profilaktycznie stosować insektycydów do zwalczania mszyc. Obserwacje wykazały, że jest to nieskuteczne^[5].