Mieczysław Kawalec

major
Data i miejsce urodzenia	5 lipca 1916 Trzciana, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	1 marca 1951 Warszawa, Polska
Przebieg służby
Lata służby	1939–1951
Jednostki	Wojsko Polskie Armia Krajowa Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa kampania wrześniowa działania zbrojne podziemia antykomunistycznego w Polsce
Odznaczenia

Mieczysław Marian Kawalec ps. Iza, Żbik, Psarski, Stanisławski, Kałuski, 69 (ur. 5 lipca 1916 w Trzcianie, zm. 1 marca 1951 w Warszawie) – major Wojska Polskiego, oficer Armii Krajowej (AK) i przywódca podziemia antykomunistycznego, pełniący obowiązki ostatniego prezesa IV Zarządu Głównego Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość (WiN).

Absolwent i asystent na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Został awansowany do stopnia podporucznika ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1937 i 13. lokatą korpusie oficerów rezerwy piechoty. W 1939 walczył w obronie Lwowa. Od 1940 w stopniu porucznika w ZWZ-AK; został zastępcą komendanta, a w lutym 1945^[1] komendantem Obwodu Rzeszów.

Od sierpnia 1944 jego zastępcą był por. Józef Frankiewicz, poprzednio komendant Placówki Trzciana^[2]. W tym okresie – tj. jesienią 1944 – Kawalec pracował w kontrwywiadzie i dywersji Obwodu Rzeszów; łączenie tych zadań nie należało do praktyki AK pod okupacją niemiecką^[3]. Od sierpnia 1944 kpr. Józef Gutkowski z Placówki Trzciana organizował na rozkaz Kawalca oddział dywersyjny zwany „strażą porządkową”^[4]; równocześnie na polecenie Frankiewicza od września 1944 w tej samej placówce gromadzona była broń dla plutonu dywersyjnego Franciszka Rejmana^[5][a]. Od listopada 1944 oddziały te przeprowadzały z rozkazu inspektora rejonowego mjr. Łukasza Cieplińskiego, por. Kawalca i por. Frankiewicza likwidację konfidentów i funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa (UB) w ramach zbrojnej samoobrony, a także dokonywały zabójstw politycznych działaczy Polskiej Partii Robotniczej (PPR) i pełnomocników reformy rolnej (m.in. Wojciecha Kawy i małżeństw Kurców i Antosów w Zgłobniu w lutym 1945)^[6][b].

Od października 1944 Kawalec służył w wywiadzie Obwodu AK Rzeszów^[7], przygotowując w tej roli rzeszowskie struktury wywiadowcze na potrzeby konspiracji poakowskiej^[8]. Referat informacji odpowiadał za przygotowanie materiału dowodowego uzasadniającego akcje likwidacyjne i zamachy na komunistów^[9]. Kawalec należał ponadto do referatu propagandy i redagował z Janem Tataruchem gazetkę „Wolność” (do listopada 1944) i biuletyn „Informator”^[10].

1 marca 1945, w okresie likwidacji AK, został wskazany przez mjr. Cieplińskiego, przekazującego dowodzenie Inspektoratem Rzeszów mjr. Adamowi Lazarowiczowi, na komendanta obwodu rzeszowskiego w poakowskich strukturach NIE^[11]. Po zastąpieniu NIE 7 maja 1945 Delegaturą Sił Zbrojnych na Kraj (DSZ) został pierwszym komendantem Obwodu DSZ Rzeszów^[12]. Uczestniczył w prowadzonych przez Cieplińskiego odprawach ideologicznych DSZ w Krakowie 19–20 maja i w czerwcu 1945^[13]. Jako komendant obwodu zlecał dalsze likwidacje i zamachy^[3], koordynował też wraz z rzeszowskim inspektorem Lazarowiczem akcje rabunku pieniędzy przewożonych przez władze i w lipcu 1945 odbicia z więzienia byłego przemyskiego inspektora NIE kpt. Józefa Maciołka, posługując się w obu przypadkach bojówkami „Straży”^[14].

Od utworzenia WiN 2 września 1945 do listopada lub grudnia tego roku był kierownikiem Wydziału Wywiadu Okręgu Rzeszowskiego WiN^[15], rozbudowując jego siatkę terenową^[16] i kierując komórką legalizacyjną^[17], po czym objął funkcję zastępcy prezesa Okręgu Krakowskiego i inicjował w Krakowie projekty porozumienia z Ukraińską Powstańczą Armią (UPA)^[18]. Od 1 marca 1946 kierował wywiadem Obszaru Południowego WiN, rozpracowując struktury władz komunistycznych, a także m.in. okoliczności pogromu kieleckiego^[19].

Najpóźniej w marcu 1947 stanął na czele Wydziału Informacji i Propagandy IV Zarządu Głównego (ZG) WiN^[20]. Późnym latem 1947 wysunął w porozumieniu z Cieplińskim plan zamachu na ministra bezpieczeństwa publicznego Stanisława Radkiewicza, czołowego działacza Biura Politycznego Komitetu Centralnego PPR Jakuba Bermana lub podejrzewanego o współpracę z UB starostę zielonogórskiego Zenona Sobotę w odwecie za wydany 10 września wyrok śmierci na prezesa ZG WiN Franciszka Niepokólczyckiego^[21]. Po aresztowaniu ppłk. Cieplińskiego i mjr. Lazarowicza pełnił obowiązki ostatniego prezesa IV ZG WiN.

Aresztowany 1 lutego 1948 w Poroninie, wkrótce po innych przedstawicielach Zarządu, wskutek zdrady Stefana Sieńki „Wiktora” (alias Andrzej Kazimierowicz), szefa Biura Studiów IV ZG WiN.

Wraz z pozostałymi członkami Zarządu Głównego WiN został poddany nadzorowanemu przez NKWD śledztwu. Przesłuchiwał go m.in. Jerzy Kędziora.

Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie po procesie pokazowym 5–14 października 1950 skazał go na czterokrotną karę śmierci. Został zabity strzałem w tył głowy 1 marca 1951. Jego symboliczny grób znajduje się na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie w Kwaterze „Na Łączce”.

W 2010, wraz z trójką innych „Żołnierzy Wyklętych” straconych tego samego dnia co on, Józefem Batorym, Franciszkiem Błażejem i Adamem Lazarowiczem, został pośmiertnie odznaczony przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski^[22][23].

1 marca 2013 z okazji obchodów Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych Minister Obrony Narodowej Tomasz Siemoniak awansował go pośmiertnie do stopnia pułkownika^[24][25].

Jednym z elementów odsłoniętego 17 listopada 2013 Pomnika Żołnierzy Wyklętych w Rzeszowie jest popiersie Mieczysława Kawalca^{[26][27][28][29]}.

• MariaM. Jarosz MariaM. i inni, Gmina Świlcza, Łańcut: Asmedia, 2004, ISBN 83-921142-0-5 .
• GrzegorzG. Ostasz GrzegorzG., Okręg Rzeszowski Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. Model konspiracji, struktura, dzieje, Rzeszów: Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej, 2006, ISBN 83-7199-403-6 .
• TadeuszT. Swat TadeuszT., Niewinnie Straceni 1945–56, Warszawa: Fundacja Ochrony Zabytków, 1991 . Brak numerów stron w książce, zob też: Straceni w Więzieniu mokotowskim [online] .
• PiotrP. Samolewicz PiotrP., Siedmiu wspaniałych z Rzeszowszczyzny, „Super Nowości”, 43, 2013, s. 14 .