Melania Rajchmanowa

Imię i nazwisko urodzenia	Melania Amelia Hirszfeld
Data i miejsce urodzenia	29 kwietnia 1857 Warszawa
Data i miejsce śmierci	21 lutego 1913 Paryż
Zawód, zajęcie	publicystka, aktywistka
Multimedia w Wikimedia Commons

Melania Rajchmanowa z domu Hirszfeld, ps. J. Orka, Witold Janicki, WJ, MR, Almaviva^[1] (ur. 29 kwietnia 1857 w Warszawie, zm. 21 lutego 1913 w Paryżu) – polska publicystka i działaczka na rzecz praw kobiet.

Melania Amelia Hirszfeld urodziła się 29 kwietnia 1857^[2] w spolonizowanej rodzinie żydowskiej w Warszawie. Jej rodzicami byli bankier Ludwik Hirszfeld (Hirschfeld) i Róża de domo Bein^[1]. Jej bratem był Bolesław Hirszfeld (1849–1899): zamożny przemysłowiec, przyrodnik i filantrop^[2].

17 lipca 1878 wyszła za Aleksandra Rajchmana^[2], wydawcę i redaktora „Echa Muzycznego”, współtwórcę i pierwszego dyrektora Filharmonii Warszawskiej^[3]. Rajchmanowie razem prowadzili salon towarzyski, w którym bywało wielu artystów^[2], w tym Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka, czy Zenon Pietkiewicz^[4]. Organizowano także koncerty zagranicznych wykonawców, m.in. Pietro Mascagniego, Arthura Nikischa i Richarda Straussa. Podczas owych spotkań muzycznych zainicjowano powstanie Filharmonii Warszawskiej. Poza artystami, wśród gości pojawiała się także arystokracja i bogate mieszczaństwo; regularnie pojawiała się np. Maria z Przeździeckich Walewska^[5].

Rajchmanowa pisała teksty krytyczne i reportaże dla „Echa Muzycznego” pod pseudonimem Witold Janicki, w tym biografię Adolfa Fryderyka Schade i sprawozdanie opisujące referaty Piotra Chmielowskiego o Paulinie Wilkońskiej (kwiecień 1884). Miała także stałą rubrykę o nazwie „Sprawy kobiece”, którą sygnowała inicjałami, lub zostawiała bez podpisu^[1]. Zajmowała się również tematyką wychowania dzieci; przygotowała dla matek kwestionariusz dotykający problemów z wychowaniem, organizowała wiece matek, które referowała w „Bluszczu” (1907) i „Tygodniku Ilustrowanym”. Podczas wieców zwracała uwagę na potrzebę usprawnienia gospodarstwa domowego, by ułatwić życie kobiet^[6].

Była aktywną członkinią Koła Kobiet Korony i Litwy, a później także Stowarzyszenia Równouprawnienia Kobiet w Warszawie. Zorganizowała pierwszy w Kongresówce Zjazd Kobiet z wszystkich zaborów i zagranicy (8–12 czerwca 1907), który odbył się w ramach uroczystego jubileuszu czterdziestolecia działalności Elizy Orzeszkowej. Rajchmanowa przyjęła skromną rolę sekretarki zjazdu^[1] i zaczęła używać pseudonimu Orka, którym posługiwała się do śmierci. Podczas wieczornicy kończącej zjazd, Anna Tomaszewicz-Dobrska uczciła Rajchmanową toastem: „za zdrowie niestrudzonej pracowniczki Zjazdu, która właściwego nazwiska ujawnić nie pozwala...”, który przyjęto entuzjastycznie^[6].

Wraz z Anielą Szycówną planowały utworzenie Instytutu Pedagogicznego w Warszawie: przygotowały program i zbierały środki finansowe na jego otwarcie. Rajchmanowa założyła wydawnictwo imienia Elizy Orzeszkowej „Kobiety w życiu społecznym”. W ramach serii opublikowano: Ideały ruchu kobiecego Teodory Męczkowskiej, Matkę Szycówny oraz Ruch kobiecy w Polsce Cecylii Walewskiej^[6].

W 1909 wyemigrowała z rodziną do Paryża^[6]. Tam należała do polskiej sekcji stowarzyszenia Salon International, założonej w 1908 przez Marię Szeligę^[7]. Wraz z Szeligą pracowała przy organizacji Congrès Permanent du Féminisme International dotyczącego emancypacji i praw kobiet. Szeliga objęła rolę przewodniczącej, a Rajchmanowa – w roli sekretarki – wygłaszała sprawozdania dotyczące działalności społecznej i naukowej Polek żyjących w trzech zaborach podczas comiesięcznych zebrań. Angażowała się także w prace Uniwersytetu Ludowego: referowała sprawy polskie oraz organizowała wyjazdy do fabryk, czy zakładów społecznych. Pisała także o ruchu oświatowym i emancypacyjnym dla warszawskich magazynów; jej teksty ukazywały się na łamach „Bluszczu”, „Prawdy” (1910–1911) oraz „Echa Literacko-Artystycznego”. W grudniu 1910 referowała w „Prawdzie” obrady Międzynarodowego Kongresu w Madrycie. Regularnie pisała na łamach pisma „La Française”, które skupiało się na kwestiach emancypacyjnych^[6]. W 1911, pod pseudonimem, wydała publikację Kobieta w Sejmie i w Gminie^[8], w której opisywała prawa kobiet w Stanach Zjednoczonych i Skandynawii^[2].

Miała troje dzieci: działaczkę społeczną Helenę, matematyka Aleksandra i bakteriologa Ludwika, założyciela UNICEF-u^[2].

21 lutego 1913 w Paryżu popełniła samobójstwo^[2]; pochowano ją na cmentarzu Père-Lachaise^[6].

• Ewa Bobrowska. Emancypantki? Artystki polskie w Paryżu na przełomie XIX i XX wieku. „Archiwum Emigracji. Studia – Szkice – Dokumenty”. 1–2, s. 11–27, 2012. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. DOI: 10.12775/AE.2012.001. 
• Bogusława Czajecka: Rajchmanowa z Hirszfeldów (Hirschfeldów) Melania. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 30. 1987, s. 468–469. ISBN 83-04-02733-X.
• Elżbieta Górnikowska-Zwolak. Feminist Thought as a Perspective for Discussing Social Pedagogy. „The New Educational Review”. 15 (2), s. 42–57, 2008. 
• Urszula Klemba. Warszawskie salony końca XIX wieku we wspomnieniach Cecylii z Zaleskich Walewskiej. „Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX i XX wieku”, 2018. DOI: 10.18778/2080-8313.19.09. 
• Lech Maligranda, Walerian Piotrowski. Aleksander Rajchman (1890–1940). „Wiadomości Matematyczne”. 53 (1), s. 43–82, 2017. Polskie Towarzystwo Matematyczne. 
• Tadeusz Przybylski: Rajchman Aleksander. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 30. 1987, s. 459–460. ISBN 83-04-02733-X.