Mehmed Džemaludin Čaušević

Čaušević w 1915
Kraj działania	Austro-Węgry (1913–1918) Królestwo SHS (1918–1929) Jugosławia (1929–1930)
Data i miejsce urodzenia	28 grudnia 1870 Arapuša
Data i miejsce śmierci	28 marca 1938 Sarajewo
Wielki Mufti Bośni
Okres sprawowania	1913–1930
Wyznanie	islam
Multimedia w Wikimedia Commons

Mehmed Džemaludin Čaušević (serb. Мехмед Џемалудин Чаушевић, arab. مُحَمَّدٌ جَمَالُ‌الدِّينِ أف. چاۆشه‌وٖىݘ, ur. 28 grudnia 1870^[1] w Arapušy^[2], zm. 28 marca 1938 w Sarajewie^[3]) – bośniacki imam, Wielki Mufti Bośni w latach 1913–1930, uważany za duchowego przywódcę Bośniaków^[4].

Mehmed Džemaludin Čaušević urodził się 28 grudnia 1870 r. w Arapušy. Wkrótce po urodzeniu zmarła jego matka, więc jego wychowaniem zajęli się jego ojciec i dziadek, dzięki którym Mehmed uzyskał wykształcenie podstawowe^[4][5]. Naukę kontynuował w medresie w Bihaciu^[4]. Szkoła miała również internat. Według ówczesnego systemu oświaty trzon programu edukacyjnego stanowił język arabski, turecki i perski, nauki teologiczno-prawne oraz filozofia. Čaušević uczył się tam również matematyki, fizyki, historii, geografii i nauk przyrodniczych^[4]. Za bardzo wysokie wyniki w nauce został polecony na dalszą naukę w Stambule^[2], w którym przebywał w latach 1887–1903.^[4][5] Ukończył tam wydział prawa i równolegle uczył się perskiego oraz angażował w życie religijne i społeczne^[4]. Jako student podróżował po islamskich miastach; odwiedził między innymi Kair, Jerozolimę, Damaszek oraz Ankarę. Po ukończeniu studiów w Stambule, choć zaproponowano mu tam dobrą posadę, powrócił do Bośni i we wrześniu 1903 r. został nauczycielem języka arabskiego w jednym z sarajewskich gimnazjów^[4][6][2][1].

Został wybrany na reis-al-ulema (Wielkiego Muftiego Bośni) w 1913 r.^[7][5][2] i na tym stanowisku pozostał do 1930 r.^[4][6][1] Po objęciu tego stanowiska zaczął reformować szkolnictwo w Bośni; już od 1905 r. odwiedzał bośniackie szkoły, by ocenić ich sytuację^[4]. W wielu aspektach (np. religijnym, społeczno-politycznym i gospodarczym) widział zacofanie słabo lub w ogóle niewykształconej ludności muzułmańskiej, oraz dużą społeczną i ekonomiczną przepaść między nielicznymi bogatymi ludźmi a zdecydowaną większością biednych rodzin muzułmańskich. Čaušević, mając zamiar poprawić sytuację Boszniaków, zaplanował reformę społeczeństwa^[6]; jego pierwszym konkretnym krokiem była reforma alfabetu^[4]. Był świadomy, że większość Boszniaków nie chce zrezygnować z alfabetu arabskiego, więc zreformował go na potrzeby pisania w języku bośniackim poprzez wprowadzenie palatali đ, nj, lj, ć oraz samogłosek o, i, e^[1]. Następnie przetłumaczył Koran na język bośniacki^[4][2].

Čaušević winił środowiska konserwatywne za zacofanie, które oddalało społeczeństwo od nowoczesnych europejskich obyczajów. Był przez islamskich konserwatystów krytykowany, ponieważ według nich modernizacja stoi na przeszkodzie wierze islamskiej i jej zasadom. Islamscy konserwatyści obawiali się także studiowania „niewiernych” nauk, uważając je za bardzo niebezpieczne i śmiertelne dla muzułmanina. Mimo to, Čaušević kładł nacisk na edukację młodych ludzi i często przypominał im, jak ważna jest edukacja. Był również znany z popierania równouprawnienia kobiet oraz ich udziału w życiu publicznym^[4].

Wkrótce po jego nominacji na stanowisko Wielkiego Muftiego Bośni rozpoczęła się I wojna światowa. 24 lipca 1914 r. wydał Bośniakom odezwę, w której zaznaczył, że działanie muzułmanów przeciwko ludności serbskiej może nieść ze sobą negatywne konsekwencje^[4]. Gdy po I wojnie światowej Bośnia była już częścią nowo utworzonego Królestwa SHS, Čaušević kontynuował swoją działalność, a król Piotr I uznał go za duchowego przywódcę Bośni^[6].

Był przeciwny likwidacji autonomii religijnej w Bośni przez ówczesnego jugosłowiańskiego ministra sprawiedliwości Milana Srškicia w 1929 r. Skutkowało to odejściem Čauševicia na emeryturę w 1930^[2][1]. Jego reformy nie podobały się jugosłowiańskim władzom^[4].

Zmarł 28 marca 1938 r. i został pochowany w jednym z meczetów w Sarajewie^[4][7].