Medytacja transcendentalna (ang. Transcendental Meditation, TM^[1]) – oparta na mantrach technika medytacyjna i związany z nią ruch duchowy zapoczątkowany przez Maharishiego Mahesha Yogiego w latach sześćdziesiątych XX w.

Na początku XXI w. liczba ludzi, którzy przeszli przez kurs medytacji transcendentalnej szacowana jest na 6 milionów. Liczba członków ruchu jest nieznana^[2] .

Maharishi Mahes Yogi stworzył technikę medytacji transcendentalnej pod koniec lat pięćdziesiątych XX w.^[2] . Wcześniej, przez kilkanaście lat był uczniem guru Brahmanandy Saraswatiego, a także ukończył studia fizyczne i matematyczne na Uniwersytecie w Allahabadzie^[1]. W swoim nauczaniu, Maharishi połączył myśl wedantyjską, Wedy oraz język współczesnej nauki (np. fizyki kwantowej). Nauka służyła mu do legitymacji systemu wierzeń, a także pozwalała mu formułować przesłanie w sposób atrakcyjny dla zachodniej umysłowości^[1].

Medytacja ta opiera się na krótkich sanskryckich mantrach (słowach lub krótkich zwrotach), powtarzanych wielokrotnie w myślach. Mantra jest dostosowana do konkretnej osoby. Medytujący musi zostać wprowadzony przez mistrza, który daje uczniowi instrukcje i dobiera jego mantrę, kierując się jego temperamentem, stylem życia i zawodem. W dalszej kolejności następują trzy sesje sprawdzające, w trakcie których uczeń medytuje pod nadzorem mistrza. Później uczeń zaczyna samodzielną medytację, w dwóch dwudziestominutowych sesjach dziennie^[2] . Cały proces wprowadzania adepta w technikę, obejmuje siedem etapów^[3].

Medytacja ma pomóc w skupieniu się, głębokiej relaksacji, a poprzez aktywizację myśli pozwolić medytującemu dotrzeć do głębszych poziomów świadomości (których jest siedem^[3]), głębokiego zadowolenia, witalności i kreatywności^[2] . Miała być techniką prostą, „naturalną” i dostępną dla każdego. Na początkowym etapie, adepci nie muszą być nawet przekonani co do jej skuteczności, aby dała ona efekty^[4].

Efekty medytacji transcendentalnej były od lat 70. XX w. przedmiotem licznych badań naukowych, pionierskich względem efektów praktyk duchowych i religijnych na zdrowie. Ich wyniki wskazywały na stan „zrelaksowanej świadomości” (restful awareness), którą osiągali medytujący. Medytacja miała obniżać ciśnienie krwi, pomóc w walce z otyłością, depresją i mieć liczne inne efekty somatyczne. Wartość tych badań pozostaje jednak dyskusyjna^[5].

Od połowy lat 50. Maharishi Mahesh Yogi uczył medytacji transcendentalnej w Stanach Zjednoczonych, rozwijając wokół niej szeroki ruch duchowy. W 1958 Maharishi zaproponował TM jako „naukową i praktyczną” odpowiedź na problemy współczesności^[1]. Program ruchu i zasady medytacji transcendentalnej zostały opisane w głównym dziele Maharishiego: Nauce o Bycie a sztuce życia (1963)^[4].

Jest kwestią sporną, na ile ruch medytacji transcendentalnej jest organizacją uczącą techniki medytacyjnej, a na ile jest organizacją quasi-religijną. Sam Maharishi wskazywał, że jest ona jedynie techniką polepszania jakości życia i może być stosowana przez każdego, bez zmiany jego wierzeń religijnych czy przekonań^[1]. Wraz ze wzrostem popularności, znacząco zmienił się jednak charakter ruchu i zaczął on być porównywany z ruchami religijnymi. Pojawiły się w nim elementy wierzeń millenarystycznych. Celem ruchu była przemiana świata i ludzkości^[3]. W wyroku z 20 października 1977 r. Sąd Okręgowy New Jersey uznał medytację transcendentalną za praktykę religijną^[6][2] .

Ruch zyskał ogromną popularność w latach 60. XX w., gdy uczniami Maharishiego zostali Beatlesi^[2]  (a w późniejszym okresie również Beach Boysi^[4]). Medytacja transcendentalna stała się ważnym elementem młodzieżowej kontrkultury lat 60. i jednym z czołowych ruchów newage'owych^[2] . Medytacja transcendentalna łączona była często z innymi formami duchowości New Age oraz z hippisowskimi eksperymentami z narkotykami (w szczególności LSD)^[3].

W 1972 Maharishi ogłosił swój Plan światowy, w którym zakładał, że poprzez wprowadzenie medytacji transcendentalnej do różnych obszarów życia, dokona się całościowe przekształcenie życia ludzi na świecie^[2] . Centra medytacji transcendentalnej powstawały licznie na kampusach uniwersyteckich. W 1973 Maharishi założył w Fairfield w Stanach Zjednoczonych Maharishi International University (później Maharishi University of Management), a w 1975 w Seelisbergu w Szwajcarii Maharishi European Research University^[4]. Medytacja transcendentalna została też wprowadzona w szkołach publicznych w stanie New Jersey^[2] . Utworzono Radę Administracyjną Planu Światowego (World Plan Executive Council), mającą wprowadzać założenia planu w życie. W 1975 Maharishi ogłosił „świt wieku oświecenia”, w którym ludzkość miała osiągnąć pełnię swych możliwości^[3]. W połowie lat 70. do programu wprowadzono idee siddha - nadnaturalnych mocy (takich jak lewitacja), którymi mieli dysponować zaawansowani adepci medytacji transcendentalnej^[2] . Publiczne prezentacje lewitacji spotkały się z negatywną reakcją mediów obśmiewających „skakanie na matach”^[4]. Od lat 90. XX wieku ruch medytacji transcendentalnej stał się jednym z głównych propagatorów ajurwedy^[2] .

• Nicholas GrantN.G. Boeving Nicholas GrantN.G., Transcendental Meditation, [w:] David A.D.A. Leeming, KathrynK. Madden, StantonS. Marlan (red.), Encyclopedia of Psychology and Religion, Springer, 2010, 918=919 .
• Transcendental Meditation, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-09-30]  (ang.).
• CarlC. Olson CarlC., Transcendental Meditation, [w:] LindsayL. Jones (red.), Encyclopedia of Religion, Thomson Gale, 2005, s. 9289-9292 .