Marina Cwietajewa

Марина Ивановна Цветаева

Fotografia Cwietajewej (1925)
Imię i nazwisko	Marina Iwanowna Cwietajewa
Data i miejsce urodzenia	8 października 1892 Moskwa
Data i miejsce śmierci	31 sierpnia 1941 Jełabuga
Narodowość	rosyjska
Język	rosyjski, francuski, niemiecki
Alma Mater	Uniwersytet Paryski
Dziedzina sztuki	proza, liryka modernistyczna, dramat, esej, korespondencja, wspomnienia
Muzeum artysty	Dom-muzeum M.I. Cwietajewej w Moskwie
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa

Marina Iwanowna Cwietajewa (ros. Марина Ивановна Цветаева; ur. 26 września^?/8 października 1892 w Moskwie, zm. 31 sierpnia 1941 w Jełabudze)^[1] – rosyjska pisarka, uważana za jedną z najważniejszych i najoryginalniejszych rosyjskich poetek XX wieku^[2] Jej utwory były kontynuacją sprzeczności prądów akmeizmu i symbolizmu^[3]. Wśród poruszanych przez nią tematów była m.in. kobieca seksualność oraz namiętność. Jej spuścizna literacka zaczęła być doceniana dopiero w latach 60. XX w., a wiele utworów zaginęło.

Urodziła się w moskiewskiej rodzinie^[4] profesora Iwana Władimirowicza Cwietajewa^[5], filologa i historyka sztuki^[6], założyciela Muzeum Sztuk Plastycznych w Moskwie^[1] oraz Marii Aleksandrowny Meyn^[5], pianistki mającej korzenie polsko-niemieckie^[1]. Jej babcią ze strony matki była Polka, Maria Biernacka (Мария Лукинична Бернацкая), córka Łukasza Biernackiego (Лука Александрович Бернацкий) i hrabiny Marianny Ledóchowskiej (Марианна Станиславовна Ледуховская)^[5]. Rosyjska poetka była spokrewniona ze świętą Kościoła katolickiego Urszulą Ledóchowską^[6], założycielką zakonu żeńskiego urszulanek^[7]. Pradziad Mariny Cwietajewej, Łukasz Biernacki żył 94 lata^[6], a swoją długowieczność odziedziczył po ojcu, Aleksandrze (1696–1814), polskim szlachcicu, który dożył sędziwego wieku 118 lat. Do rodziny należał też Dmitrij Iłowajski, rosyjski historyk, który był teściem Iwana Cwietajewa.

W 1902 matka zachorowała na gruźlicę, w związku z czym Marina podróżowała po wielu krajach Europy: Włoszech, Szwajcarii i Niemczech. Częściowo też odbywała nauki za granicą, w tym na pensjach w Lozannie i Fryburgu. W 1909 uczestniczyła w kursie literatury francuskiej na Sorbonie.

Od 6 roku życia pisała wiersze^[8] (także w języku francuskim i niemieckim)^[2]. W 1910 wydała debiutancki tomik poezji pt. Album wieczorny^[3], pokrywając koszta z własnych środków^[2]. Publikacja została dość ciepło przyjęty przez krytykę. Jej wiersze zostały dostrzeżone przez krytyków i poetów rosyjskiego „Srebrnego wieku”, m.in. Walerija Briusowa, Wołoszyna i Nikołaja Gumilowa. W 1911 porzuciła liceum, nie uzyskując matury.

W styczniu 1912 wyszła za Siergieja Efrona^[4], a we wrześniu urodziła córkę, Ariadnę. Również w 1912 wydała własnym kosztem tom poezji pt. Latarnia czarnoksięska, który jednak zyskał słabe recenzje, gdyż uznano te wiersze za mocno infantylne. Młode małżeństwo żyło na koszt ojca Cwietajewej, a po jego śmierci w 1913 ze spadku. Od 1915 w praktyce sama wychowywała córkę, gdyż mąż zgłosił się jako sanitariusz do armii, a od 1917 walczył w armii białych. W kwietniu 1917 urodziła drugą córkę, Irinę.

Rewolucję październikową przyjęła z wrogością, widząc w niej powstanie „sił szatańskich”. Jednocześnie czas ten był okresem powstania znakomitych wierszy, opublikowanych w tomiku Wiorsty (1921). Nie mając zawodu ani praktycznych umiejętności, utraciwszy w wyniku rewolucji oszczędności, żyła w Moskwie w nędzy. Ponieważ córka Irina okazała się upośledzona umysłowo, oddała ją do przytułku, gdzie po paru miesiącach, nieodwiedzana przez matkę zmarła z wycieńczenia.

W 1922 bolszewicy pozwolili jej na emigrację. W maju wyjechała do Berlina, gdzie połączyła się z żyjącym na emigracji mężem i przeniosła się z nim do Pragi, gdzie żyli głównie ze stypendium wypłacanego emigrantom rosyjskim przez miejscowy rząd. Tu w lutym 1925 urodziła ostatnie dziecko, Gieorgija (być może ojcem był Borys Pasternak, jednak oficjalnie uznał dziecko S. Efron). Jeszcze w Berlinie emigracyjne wydawnictwa wydały dwa tomy poezji Cwietajewej: Wiersze do Błoka i Rozłąka, pozytywnie przyjęte przez krytykę. W czasie pobytu w Czechosłowacji ukazał się kolejny tom wierszy pt. Rzemiosło, cieszący się wielką popularnością. W sumie w tym okresie wczesnej emigracji powstały poematy manifestujące namiętny stosunek do życia, o kunsztownej retoryce. Na emigracji tworzyła także eseje oraz wspomnienia, zwłaszcza w późniejszym okresie, gdy jej poezje były coraz gorzej przyjmowane przez czytelników.

W 1925 Efronowie osiedlili się we Francji, początkowo w Paryżu, potem, głównie ze względów finansowych, na prowincji. Jednocześnie zaczął się upadek kariery literackiej Cwietajewej. Nowe wiersze poetki cechowały się nowoczesnością formy i agresywnością stylu, co wzbudziło negatywne uczucia u wielu wydawców i czytelników. Co więcej, były tam wypowiedzi, które uraziły praktycznie wszystkie kręgi rosyjskiej emigracji, a także władze sowieckie. Monarchistów oburzała krytyka roli caratu w złamaniu kariery Puszkina, bolszewików drażniły wiersze sławiące męstwo białych, a także krytyka stosunków panujących w Rosji sowieckiej, a wszystkich emigrantów uraziło uznanie przez Cwietajewą wysokiego poziomu artystycznego bolszewickich pisarzy, np. Gorkiego i Majakowskiego. Dodatkowo Cwietajewa zaczęła silnie krytykować wyalienowaną i pozbawioną nadziei postawę całej emigracji. Przede wszystkim jednak, do izolacji Cwietajewej doprowadziła działalność jej męża, który od połowy lat 20. zaczął głosić coraz bardziej lewicowe poglądy, a następnie zbliżać się do bolszewików i działać na rzecz wyjazdu emigrantów do ZSRR. Ostatecznie został agentem OGPU.

W 1937 do ZSRR wyjechała córka Cwietajewej Ariadna. Parę miesięcy później do tego kraju zbiegł też Siergiej, ścigany przez policję za współorganizację z ramienia OGPU morderstwa Ignacego Reissa (Poreckiego). Uwikłany też był we współpracę z INO NKWD (podobnie jak gen. Nikołaj Skoblin czy żona generała Nadieżda Plewicka)^[9].

W 1939 postanowiła połączyć się z mężem, zwłaszcza że niemal pełna izolacja w środowisku emigracyjnym pozbawiła ją środków do życia. Jeszcze przed jej powrotem, we wrześniu 1937, aresztowana została jej siostra Anastazja (uwolniona dopiero w połowie lat 50. XX wieku). W czerwcu 1939 Cwietajewa wraz z synem przybyła do ZSRR. Z mężem i dziećmi otrzymali mieszkanie w daczy należącej do NKWD w podmoskiewskim Bolszewie. W sierpniu tego roku aresztowano córkę Cwietajewej, a w październiku tegoż roku męża Siergieja (oboje oskarżono i skazano za szpiegostwo i działalność w organizacjach emigracyjnych). Pomimo tego, że Cwietajewa była „żoną wroga ludu”, wbrew typowym praktykom tych czasów, Cwietajewej nie aresztowano i nie pozbawiono pracy. Musiała się wyprowadzić z daczy NKWD, otrzymała jednak od państwowego Funduszu Literatury mieszkanie w podmoskiewskim Golicynie, bezpłatne wyżywienie oraz zlecenia na tłumaczenia z języków obcych. Pomimo listów Cwietajewej do Berii, w których powoływała się na prosowiecką działalność szpiegowską męża i jego poglądy komunistyczne, mąż pozostał w więzieniu (został rozstrzelany 16 sierpnia 1941), podobnie jak córka, przebywająca w łagrach, a potem na zesłaniu do 1955. Próbowała też wydać swoje wiersze, jednak uzyskały one bardzo niskie opinie recenzentów (zgodne zresztą z wcześniejszymi opiniami czołowych sowieckich literatów, m.in. Majakowskiego, Gorkiego, a nawet Achmatowej).

Z powodów finansowych musiała zamienić mieszkanie na tańsze, ale dalej mieszkała w Moskwie albo jej okolicach. Po wybuchu wojny Cwietajewa z synem, jak inni literaci, została ewakuowana do Jełabugi w Tatarstanie, gdzie samotność, poczucie bezsilności, nędza oraz konflikt z synem sprawiły, że popełniła samobójstwo, wieszając się.

Została pochowana na tamtejszym cmentarzu, choć dokładne miejsce jest nieznane. W tej części cmentarza, w której znajduje się jej domniemany grób, siostra poetki, Anastazja Cwietajewa, postawiła w 1960 krzyż, a w 1970 wybudowano granitowy nagrobek. W domu, w którym mieszkała, znajduje się teraz poświęcone jej muzeum.

Źródła w języku angielskim

• Biografia i informacja o pochówku Cwietajewej na portalu Find A Grave. [dostęp 2014-09-16]. (ang.).
• Biografia Cwietajewej w Encyklopedii Pisarzy Radzieckich. [dostęp 2014-09-16]. (ang.).
• Marina Ivanovna Tsvetayeva, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2014-09-16]  (ang.).

Źródła w języku rosyjskim

• Biografia Cwietajewej na portalu Chronos. [dostęp 2014-09-16]. (ros.).
• Biografia Cwietajewej na portalu Krugoswiet. [dostęp 2014-09-16]. (ros.).

Źródła w języku polskim

• Maria Biełkina: Losy pokrzyżowane (przekład Rozalii Lasotowej). Wrocław: Ossolineum, 1997. ISBN 83-04-04167-7. Brak numerów stron w książce

• Henri Troyat: Marina Cwietajewa: wieczna buntownica. Warszawa: Twój Styl, 2004. ISBN 83-7163-223-1. Brak numerów stron w książce

• Acta Polono-Ruthenica (Tomy 12–13) (Str. 59–63)
• Zbigniew Maciejewski „Proza Maryny Cwietajewej jako program i portret artysty" (1982, str. 84)
• Marina Cwietajewa — wybór prac poetki
• Elena Janczuk, Język poetycki Mariny Cwietajewej, Warszawa 2013.