Maria Andrunik
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Miejsce spoczynku | |
| Narodowość |
polska |
| Rodzice |
Janina, Franciszek |
| Małżeństwo | |
| Dzieci |
Teresa, Jan, Witold |
| Krewni i powinowaci | |
| Odznaczenia | |
      
| |
Maria Stefania Andrunik, z domu Łomnicka (ur. 3 sierpnia 1909 w Zagórzu, zm. 10 listopada 1988 w Sanoku) – podczas II wojny światowej członkini Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej oraz więźniarka niemieckich obozów. Żona Arnolda.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Maria Stefania Andrunik urodziła się 3 sierpnia 1909 w Zagórzu[1][2][3][4]. Była jednym z pięciorga dzieci Franciszka Łomnickiego (maszynista kolejowy[5]) i Janina z domu Burgchardt[1][4][2]. Wraz z rodziną przeniosła się do Zagórza, gdzie jej ojciec był zatrudniony na stanowisku maszynisty kolejowego (jej rodzice zamieszkiwali w tym mieście w kolejnych latach)[4][6]. Miała braci Tadeusza[7], Antoniego (nauczyciel w Wydrnej)[8]. W 1927 ukończyła klasę IV seminarium nauczycielskiego[9]. Do 1938 mieszkała z rodzicami w rodzinnym Zagórzu[10]. W tym roku wyszła za mąż za Arnolda Andrunika, urzędnika Starostwa Powiatowego w Sanoku i zamieszkała z nim w Sanoku, początkowo przy ul. Cegielnianej, następnie przy ul. Adama Mickiewicza 35 (po wojnie numer 39)[4][11]. 8 sierpnia 1939 urodziła im się córka Teresa[12].
b.jpg)
Podczas II wojny światowej w trakcie pod okupacją niemiecką latem 1940 w ślad za mężem została żołnierzem Związku Walki Zbrojnej w szeregach obwodu Sanok[13][4][7][14]. Jej zadaniem było utrzymywanie punktu kontaktowego[14]. Pod kryptonimem „Punkt T” działała jako łącznik w pododdziale „Bronisława” w sekcji przerzutów granicznych, przy kolportażu prasy podziemnej („Biuletynu Informacyjnego”), prowadziła nasłuch radiowy, a w domu przy ul. Mickiewicza tzw. melinę dla kurierów[15]. Wraz z mężem współpracowała przy kolportowaniu podziemnych wydawnictw (dom Andruników stanowił punkt kontaktowy i schronienie dla kurierów na trasie przerzutowej, a także okresowo służył za magazyn i punkt rozdzielczy prasy podziemnej, której kolportażem zajmował się następnie m.in. brat Marii, Tadeusz Łomnicki)[16][4][17]. Po ucieczce z Sanoka zagrożonego aresztowaniem Arnolda Andrunika 20 sierpnia 1941 Maria przebywała z dzieckiem w Zagórzu[18]. Po przekształceniu organizacyjnym z lutego 1942 była żołnierzem Armii Krajowej[19]. Od połowy kwietnia 1942 zamieszkiwała wraz z mężem i córką w Krakowie, gdzie od początku tego roku Arnold Andrunik prowadził punkt kontaktowy[20][21][22]. Rodzina zamieszkała przy ulicy Brzozowej 12, a w ich mieszkaniu mieścił się punkt kontaktowy siatki kurierskiej, który funkcjonował pod kryptonimem „Baszta”[5][23][24]. Od tego czasu Maria Andrunik funkcjonowała pod fałszywą tożsamością Maria Jaszczołt (jej mąż Arnold jako Tadeusz Jaszczołt)[25][26]. W krakowskim mieszkaniu m.in. przechowywała materiały konspiracyjne, prowadziła punkt rozdzielczy[27]. Arnold i Maria Andrunikowie oraz inni współpracownicy krakowskiego punktu zostali aresztowani przez gestapo nad ranem 26 czerwca 1942 w mieszkaniu przy ul. Brzozowej 12[23][28][3][29][30]. Byli osadzeni w więzieniu Montelupich[3][20]. Mimo ciężkiego śledztwa i katowania przy ulicy Pomorskiej 2 nie wydali swoich współpracowników[3][20]. W tym czasie 2,5-letnia córka Andruników w stanie chorobowym została przez Niemców umieszczona w krakowskim szpitalu przy ul. Gabriela Narutowicza, skąd trafiła pod opiekę rodziny pod Sanokiem[31][a]. Po trzech miesiącach 29 września 1942 Maria Andrunik została skierowana do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau i osadzona w dziale dla kobiet w Brzezince, otrzymując numer obozowy 21164[20][32][14] (tego samego dnia, choć osobno, do tego obozu został wywieziony z Krakowa jej mąż)[3][29][33]. W Auschwitz działała w ruchu samopomocowym, za co była narażona na represje[5]. W obozie otrzymywała jedzenie przekazywane przez przebywającego tam już Kazimierza Andrunika, tj. przyrodniego brata jej męża[34]. Została celowo zarażona tyfusem i uratowana przez dwie lekarki i współwięźniarkę[20]. Wobec zbliżającego się frontu wschodniego 12 stycznia 1945 wraz z innymi więźniarkami została ewakuowana z Auschwitz[14]. Odbyła 8-dniową podróż do III Rzeszy w odkrytych wagonach[5]. Od 20 stycznia do 20 lutego 1945 przebywała w obozie dla kobiet w Ravensbrück (nr więźniarski 103021)[14]. Następnie przeniesiona do podobozu w Neustadt-Glewe, gdzie przebywała od 25 lutego 1945 (nr 103021) i odzyskała tam wolność u kresu wojny 2 maja 1945 po oswobodzeniu przez wojska amerykańskie[35][36][37]. 17[38] lub 27[9] maja 1945 powróciła do Zagórza (wcześniej, 8 maja powrócił w rodzinne strony jej mąż)[12][39][40].
Po wojnie nie podjęła pracy zawodowej wskutek niekorzystnych skutków zdrowotnych spowodowanych zdarzeniami wojennymi oraz pobytem w obozie[5][40]. Poświęciła się prowadzeniu domu i wychowywaniu dzieci[22]
Oprócz córki Teresy (ur. 1939) mieli jeszcze dwóch synów: Jana (ur. 1946) i Witolda (ur. 1952)[12][41]. Od 1945 Arnold i Maria Andrunikowie zamieszkiwali w Sanoku w wynajmowanym mieszkaniu przy ul. Rybackiej 3a w Sanoku[42][43][12][44]. Od Maria 11 czerwca 1947 należała do Polskiego Związku Byłych Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych, a potem do Związku Bojowników o Wolność i Demokrację[45]. W 1974 została uznana inwalidką wojenną II grupy[5].
Zmarła 10 listopada 1988 w Sanoku[1][40]. Została pochowana w grobowcu rodzinnym na Cmentarzu Centralnym w Sanoku. Wraz z nią został pochowany jej mąż Arnold (1911–2000) oraz ich tragicznie zmarły syn Witold, zmarły tragicznie w wypadku motocyklowym w 1975[46].
Odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1975)[40][47]
- Krzyż Partyzancki (1974)[48][49]
- Krzyż Oświęcimski (1986)[50]
- Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 (1957)[40][51]
- Odznaka Grunwaldzka (1957)[40][51]
- Medal Wojska[40]
- Krzyż Armii Krajowej[40][b]
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Według innej wersji córka Andruników została uwolniona ze szpitala przez żołnierzy AK i następnie trafiła do krewnych, zob. Andrzej Brygidyn. Na frontach II wojny światowej. Kurierskimi szlakami (IV). „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 10 (244), s. 6, 20-31 sierpnia 1982.
- ↑ Przyznane Marii Andrunik przez rząd RP na uchodźstwie odznaczenia Medal Wojska i Krzyż Armii Krajowej fizycznie nie dotarły do niej, natomiast posiadała jedynie przynależne im legitymacje.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Księga Zmarłych 1975–1995 Sanok. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 133 (poz. 96).
- ↑ a b Deklaracje ↓, s. 145.
- ↑ a b c d e Zając 2001 ↓, s. 8.
- ↑ a b c d e f Zając 2009 ↓, s. 143.
- ↑ a b c d e f Deklaracje ↓, s. 151.
- ↑ Andrunik 2018 ↓, s. 54.
- ↑ a b Andrunik 2018 ↓, s. 32.
- ↑ Andrunik 2018 ↓, s. 77.
- ↑ a b Deklaracje ↓, s. 150.
- ↑ Deklaracje ↓, s. 150, 151.
- ↑ Andrunik 2018 ↓, s. 16, 38.
- ↑ a b c d Zając 2001 ↓, s. 9.
- ↑ Brygidyn 1992 ↓, s. 280.
- ↑ a b c d e Deklaracje ↓, s. 148.
- ↑ Deklaracje ↓, s. 151, 159.
- ↑ Brygidyn 1992 ↓, s. 96, 115.
- ↑ Andrunik 2018 ↓, s. 32, 40-41.
- ↑ Andrunik 2018 ↓, s. 64.
- ↑ Andrunik 2018 ↓, s. 69.
- ↑ a b c d e Zając 2009 ↓, s. 144.
- ↑ Andrunik 2018 ↓, s. 64, 70.
- ↑ a b Deklaracje ↓, s. 165.
- ↑ a b Andrunik 1988 ↓, s. 201.
- ↑ Andrunik 2018 ↓, s. 64, 67, 70.
- ↑ Andrunik 2018 ↓, s. 70.
- ↑ Deklaracje ↓, s. 145, 147.
- ↑ Deklaracje ↓, s. 159.
- ↑ Brygidyn 1992 ↓, s. 108.
- ↑ a b Zając 2009 ↓, s. 29.
- ↑ Andrunik 2018 ↓, s. 71-72.
- ↑ Andrunik 2018 ↓, s. 87.
- ↑ Informacje o więźniach. Maria Andrunik. auschwitz.org. [dostęp 2019-02-22].
- ↑ Andrunik 2018 ↓, s. 86-88.
- ↑ Krystyna Chowaniec: Czytelnicy piszą: Ludzie trasy kurierskiej Las. korsosanockie.pl, 2018-09-29. [dostęp 2021-03-12].
- ↑ Deklaracje ↓, s. 148, 151.
- ↑ Zając 2009 ↓, s. 144-145.
- ↑ Andrunik 2018 ↓, s. 147.
- ↑ Andrunik 2018 ↓, s. 149.
- ↑ Zając 2009 ↓, s. 30.
- ↑ a b c d e f g h Zając 2009 ↓, s. 145.
- ↑ Zając 2009 ↓, s. 143, 145.
- ↑ Deklaracje ↓, s. 147.
- ↑ Zofia Bandurka: Wykaz imienny zaproszonych i obecnych na Zjeździe – przygotowała mgr Zofia Bandurkówna. W: Dwa dni w mieście naszej młodości. Sprawozdanie ze zjazdu koleżeńskiego wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej matury w roku 1958. Warszawa: 1960, s. 115.
- ↑ Andrunik 2018 ↓, s. 150.
- ↑ Deklaracje ↓, s. 145, 151.
- ↑ Księga Zmarłych 1959–1975 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 191 (poz. 72).
- ↑ Deklaracje ↓, s. 151, 166.
- ↑ Zając 2009 ↓, s. 145, 151.
- ↑ Deklaracje ↓, s. 166.
- ↑ Manifestacja pokojowa w Sanoku. „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 15 (378), s. 2, 20-31 maja 1986.
- ↑ a b Deklaracje ↓, s. 145, 148, 158, 166.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Andrzej Brygidyn: Kryptonim „San”. Żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: Społeczny Komitet Wydawniczy „San”, 1992, s. 1-291.
- Edward Zając. Z sanockiej ziemi. Arnold Andrunik (1911-2000). „Tygodnik Sanocki”. Nr 6 (483), s. 8-9, 9 lutego 2001.
- Edward Zając: Sanockie biografie. Sanok: Oficyna Wydawnicza Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 2009, s. 26-31, 143-145. ISBN 978-83-61043-09-6.
- Arnold Andrunik (red. Krystyna Chowaniec): Zapiski z osobistych przeżyć w czasie II wojny światowej i okupacji. Sanok: Stowarzyszenie Wychowawców „Eleusis” w Sanoku, 2018, s. 1-168.
- Związek Bojowników o Wolność i Demokrację. Oddział w Sanoku. Deklaracje i karty ewidencyjne członków zwyczajnych A 1976-1985, AP Rzeszów – O/Sanok (zespół 659, sygn. 48). s. 1-177.
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
