Lublin R.XI

Prototyp Lublin R.XI
Dane podstawowe
Państwo	Polska
Producent	Zakłady Mechaniczne Plage i Laśkiewicz
Konstruktor	Jerzy Rudlicki
Typ	samolot pasażerski
Konstrukcja	górnopłat o konstrukcji mieszanej
Załoga	2 (1)
Historia
Data oblotu	8 lutego 1930
Wycofanie ze służby	1931
Liczba egz.	1
Liczba wypadków	2
Dane techniczne
Napęd	1 silnik gwiazdowy Wright Whirlwind J-5
Moc	162 kW (220 KM)
Wymiary
Rozpiętość	15 m
Długość	9,6 m
Wysokość	2,6 m
Powierzchnia nośna	30 m²
Profil skrzydła	Clark Y
Masa
Własna	1210 kg
Użyteczna	733 kg
Startowa	1943 kg
Zapas paliwa	450 l
Osiągi
Prędkość maks.	185 km/h
Prędkość przelotowa	168 km/h
Prędkość minimalna	90 km/h
Prędkość wznoszenia	1,8 m/s
Pułap	2800 m
Zasięg	730 km
Współczynnik obciążenia konstrukcji	7,8
Dane operacyjne
Liczba miejsc
4 (5)
Użytkownicy
PLL LOT
Multimedia w Wikimedia Commons

Lublin R.XI – polski sześciomiejscowy samolot pasażerski marki Lublin w układzie górnopłatu z przełomu lat 20. i 30. XX wieku, konstrukcji inż. Jerzego Rudlickiego, zbudowany w Zakładach Mechanicznych Plage i Laśkiewicz w Lublinie. Prototyp został oblatany 8 lutego 1930 roku i testowany w PLL LOT, jednak z powodu uszkodzenia samolotu podczas prób i niższych od zakładanych osiągów nie podjęto jego produkcji seryjnej. Jedyny egzemplarz samolotu rozbił się w lipcu 1931 roku i już nie został naprawiony.

Na początku 1929 roku Ministerstwo Komunikacji ogłosiło konkurs na projekt lekkiego samolotu pasażerskiego do komunikacji lokalnej i przewozu poczty, w celu zastąpienia używanych na krajowych liniach lotniczych maszyn Junkers F.13^[1][2]. Specyfikacja konkursu powstała na zamówienie PLL LOT, przy dużej presji ze strony Ministerstwa Komunikacji, Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej i opinii publicznej naciskających na wprowadzenie do eksploatacji w polskich liniach lotniczych samolotów krajowej produkcji^[2]. Do konkursu przystąpiły m.in. Podlaska Wytwórnia Samolotów, z zaprojektowanym przez inżynierów Stanisława Cywińskiego i Jarosława Naleszkiewicza samolotem oznaczonym PWS-21 oraz Zakłady Mechaniczne E. Plage i T. Laśkiewicz z konstrukcją inż. Jerzego Rudlickiego, Lublinem R.XI^[1][2]. Koncepcja opracowanego w Lublinie samolotu wzorowana była na produkowanym ówcześnie na licencji Fokkerze F.VIIb, a w pracach nad nią wziął udział także inż. Jerzy Teisseyre^[1]. Według projektu samolot miał mieć masę własną 966 kg, osiągać prędkość maksymalną 215 km/h (i przelotową 188 km/h) oraz pułap 6000 metrów i zasięg 1000 km^[1]. Przy budowie maszyny wykorzystano w większości wytwarzane w kraju surowce: drewno sosnowe, świerkowe, sklejkę brzozową i rury stalowe^[3][4].

Prototyp, ze znakami rejestracyjnymi SP-ACC (należącymi wcześniej do RWD-1) został oblatany 8 lutego 1930 roku na fabrycznym lotnisku w Lublinie przez Władysława Szulczewskiego^[1][5]. Samolot okazał się stabilny w powietrzu, miał dobre właściwości lotne i niezłe osiągi^[2]. W dniach 7–8 marca tego roku R.XI przeszedł pomyślnie w Instytucie Badań Technicznych Lotnictwa próby statyczne, uzyskując lepszą ocenę niż konkurencyjny PWS-21 bis^[1][2]. W czerwcu Lublin R.XI został przekazany PLL LOT na próby, które jednak zostały po wykonaniu kilku lotów przerwane z powodu uszkodzenia płatowca w wyniku kolizji z samolotem sportowym na lotnisku mokotowskim^[1][6].

W lipcu i sierpniu 1930 roku samolot został zaprezentowany publiczności na Międzynarodowej Wystawie Komunikacji i Turystyki w Poznaniu (m.in. wraz z Lublinem R.IX, PWS-20T i Fokkerem F.VIIb/3m)^[7] . Po wykonanej w wytwórni naprawie samolot w połowie 1931 roku wykonał jeszcze kilka lotów próbnych, do czasu rozbicia w lipcu tego roku przez pilota J. Rzewnickiego na skutek przeciągnięcia w czasie startu^[1][8]. Uszkodzonego samolotu już nie naprawiono i został skasowany^[1].

Samolot miał znacznie większą masę własną niż projektowana (o prawie 250 kg), co pociągnęło za sobą spadek osiągów (prędkości maksymalnej, przelotowej, zasięgu i pułapu)^[1]. Ponieważ PLL LOT nie przyjął do eksploatacji również konkurencyjnego PWS-21, Plage i Laśkiewicz oraz PWS złożyły skargę do Ministerstwa Komunikacji na wygórowane parametry specyfikacji konkursu przygotowane przez linię lotniczą^[8]. Uwzględniając to, Ministerstwo podpisało z obiema firmami umowy na budowę ulepszonych konstrukcji, w wyniku czego powstały samoloty Lublin R.XVI i PWS-24^[1][8].

Łączny koszt budowy Lublina R.XI i dwóch prototypów Lublina R.XVI wyniósł 452 500 złotych^[9].

Lublin R.XI był jednosilnikowym, sześciomiejscowym samolotem pasażerskim o konstrukcji mieszanej, w układzie wolnonośnego górnopłatu^[10][11]. Kadłub tworzyła kratownica ze spawanych rur stalowych, kryta płótnem z wyjątkiem przodu, pokrytego blachą duralową^[10]. Przednia część kratownicy była wykrzyżowana rurami, a tylna drutem stalowym^[10]. Kabina załogi dwumiejscowa, zakryta, umieszczona przed płatem, z drzwiami z obu stron kadłuba, z miejscami obok siebie; wyposażona była w podwójne sterownice, składające się z wolantu, orczyka i pedałów do sterowania hamulcami kół^[5][10]. Miejsce po prawej stronie obok pilota nominalnie było przeznaczone dla mechanika, można było jednak zabrać w jego miejsce dodatkowego, piątego pasażera^[8][10]. Wentylowana i ogrzewana za pomocą radiatora gazowego kabina pasażerska miała wysokość 1,5 metra i szerokość 1,3 metra i wyposażona była w dwa fotele i dwumiejscową kanapę^[5][12]. Do kabiny prowadziła para drzwi umieszczona z lewej strony kadłuba, z prawej pasażerowie mieli do dyspozycji opuszczane okna^[5][10]. Za kabiną pasażerską znajdował się bagażnik i miejsce na pocztę, z drzwiczkami z prawej strony samolotu^[9][10].

Płat o obrysie eliptycznym, trójdźwigarowy z podłużnicami między dźwigarami, niedzielony, konstrukcji drewnianej z 48 żebrami ze sklejki, kryty w całości sklejką brzozową o grubości 1÷4 mm^[4][10]. Skrzydło miało rozpiętość 15 metrów, powierzchnię nośną 30 m² i masę 350 kg, a do kadłuba zamocowane przy pomocy czterech sworzni^[10]. Cięciwa płata wynosiła 2,7 metra; zastosowano profil Clark Y o grubości 17%^[8][10]. Wydłużenie płata wynosiło 7^[4][8]. Niekompensowane lotki o wąskiej cięciwie i powierzchni 1,67 m² każda zamontowane były na łożyskach kulkowych^[4][8]. Obciążenie powierzchni wynosiło 65 kg/m², zaś współczynnik obciążenia niszczącego miał wartość 7,8^[10].

Długość samolotu wynosiła 9,6 metra, a wysokość 2,6 metra^[10]. Masa własna płatowca wynosiła 1210 kg (z wyposażeniem 1310 kg), masa użyteczna 733 kg, zaś masa całkowita (startowa) 1943 kg^[10]. Usterzenie klasyczne, spawane z rur stalowych, kryte płótnem, z przestawialnym w locie w zakresie od -4° do +5° statecznikiem pionowym o powierzchni 1,062 m² i podpartym zastrzałami statecznikiem poziomym o powierzchni 2,83 m²; niekompensowane stery kierunku (o powierzchni 0,848 m²) i wysokości (o powierzchni 1,72 m²) mogły być wychylane o kąt ±22°^[4][8]. Napęd sterów i lotek odbywał się za pomocą linek i bloczków^[4][10]. Podwozie dwukołowe, trójgoleniowe, o rozstawie kół 2,7 metra, z amortyzatorami olejowo-powietrznymi i hamulcami pneumatycznymi (koła były skrętne)^[9][10]. Z tyłu znajdowała się wykonana z blachy duralowej płoza ogonowa, amortyzowana sznurem gumowym^[10]. Podczas zimy istniała możliwość zastąpienia kół nartami^[8][9].

Napęd stanowił chłodzony powietrzem 9-cylindrowy silnik gwiazdowy Wright Whirlwind J-5 produkcji Polskich Zakładów Škody o mocy nominalnej 162 kW (220 KM) przy 1800 obr./min, mocy startowej 240 KM i masie 250 kg, napędzający stałe, metalowe, dwułopatowe śmigło ciągnące Standard Steel^[8][10]. Odczepiane łoże silnika wykonane zostało ze spawanych rur stalowych, osłona silnika NACA z blachy duralowej^[3][10]. Silnik oddzielony był od reszty kadłuba podwójną aluminiowo-azbestową ścianą ogniową^[4][5]. Obciążenie mocy wynosiło 8,9 kg/KM^[10]. Umieszczone w płacie główne zbiorniki paliwa miały pojemność 300 litrów; pod fotelami mieścił się dodatkowy zbiornik mieszczący 150 litrów (osłonięty ścianą ogniową), z możliwością jego awaryjnego zrzutu^[13][a].

Prędkość maksymalna na poziomie morza wynosiła 185 km/h, prędkość przelotowa 168 km/h, zaś prędkość minimalna 90 km/h^[10]. Przelotowe zużycie paliwa wynosiło 45÷50 litrów/h^[14]. Maszyna osiągała pułap 2800 metrów z prędkością wznoszenia wynoszącą 1,8 m/s^[10]. Zasięg wynosił 730 km^[10][11].

Prototyp samolotu Lublin R.XI pomalowany był następująco: kadłub, osłona silnika, śmigło i usterzenie w kolorze srebrnym, z wyjątkiem pomalowanych na ciemnoczerwono przodu, spodu i grzbietu kadłuba, krawędzi natarcia skrzydeł i usterzenia oraz pasów na kadłubie; skrzydło miało naturalny kolor sklejki, pokrytej bezbarwnym lakierem^[11][14].

• Jerzy B. Cynk: Polish aircraft 1893-1939. London: Putman & Company Limited, 1971. ISBN 0-370-00085-4.
• Andrzej Glass: Polskie konstrukcje lotnicze do 1939 r. T. 1. Sandomierz: Stratus, 2004. ISBN 83-916327-8-4.
• Adam Jońca: Samoloty linii lotniczych 1919-1930. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1986, seria: Barwa w lotnictwie polskim. Tom 2. ISBN 83-206-0485-0.
• Lublin R XI. „Lot Polski”. Nr 4 (79). VIII, 1930. Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. 
• Mariusz Wojciech Majewski: Przemysł lotniczy w Lublinie 1919-1939. Warszawa: Wydawnictwo ZP, 2009. ISBN 978-83-61529-31-6.
• Mariusz Wojciech Majewski: Samoloty i zakłady lotnicze II Rzeczypospolitej. Warszawa: Wydawnictwo ZP, 2008. ISBN 978-83-922944-5-0.
• Międzynarodowa Wystawa Komunikacji i Turystyki w Poznaniu. Narodowe Archiwum Cyfrowe. [dostęp 2020-04-21].

• Sylwetka samolotu Lublin R.XI w serwisie samolotypolskie.pl. samolotypolskie.pl. [dostęp 2023-06-26]. (pol.).
• Sylwetka samolotu Lublin R.XI w serwisie «Уголок неба». airwar.ru. [dostęp 2023-06-26]. (ros.).