Lodoicja seszelska

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	arekowce
Rodzina	arekowate
Rodzaj	lodoicja
Gatunek	lodoicja seszelska
Nazwa systematyczna
Lodoicea maldivica J. F. Gmelin Syn. pl. 2(2):630. 1807 (ex H. Wendl. in O. C. E. M. G. de Kerchove de Denterghem, Palmiers 250. 1878
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
zagrożony
Multimedia w Wikimedia Commons

Lodoicja seszelska (Lodoicea maldivica J. F. Gmelin), nazywana także palmą seszelską oraz kokosem morskim (coco de mer) – gatunek rośliny z rodziny arekowatych (Arecaceae) z monotypowego rodzaju lodoicja Lodoicea. W naturze rośnie tylko w archipelagu Seszeli. Owoce tej palmy były znane od dawna, były przenoszone przez prądy morskie i wyrzucane na brzegi mórz, ale nie znano jednak ich pochodzenia^[4]. Naukowa nazwa gatunkowa pochodzi od Malediwów, gdzie znaleziono owoce, na podstawie których opisano gatunek, odkryty później na Seszelach w 1743^[5]. Nasiono wypełniające dwupłatowy owoc jest największym w świecie roślin^[6]. Ze względu na jego podobieństwo do kobiecych bioder, nasiono uważane było (przed znalezieniem źródła jego pochodzenia) za dzieło szatana, a uznający je za dzieło natury wierzyli przynajmniej w to, że działa jak afrodyzjak^[7].

Lodoicja jest rośliną zagrożoną wyginięciem, gdyż występuje na niewielkim tylko obszarze, z dostępnymi siedliskami silnie zredukowanymi z powodu działalności człowieka, a jego populacja ulega zmniejszeniu^[3]. Pozyskiwanie owoców praktycznie wstrzymało naturalne odnawianie się gatunku^[8]. Ograniczone zasoby zagrożone są przez pożary i rośliny inwazyjne^[6], bardzo dużym potencjalnym zagrożeniem jest introdukcja patogenu^[3].

Lodoicja widnieje na herbie Seszeli. Wnętrze nasion jest jadalne i uchodzi za przysmak – ma kremową barwę i galaretowatą konsystencję^[6]. Jadalny jest także wierzchołek wzrostu (serce palmy)^[8]. Zdrewniała część owocni wykorzystywana jest do wyrobu naczyń i mis, dawniej wykańczanych także metalami szlachetnymi^[7]. Nasiona wykorzystywane są jako lecznicze w Ajurwedzie i tradycyjnej medycynie chińskiej. Syropami i zupami z nich leczy się kaszel, przeziębienie, katar i przewlekłe zapalenie oskrzeli. Owocom tradycyjnie przypisuje się także moc ochronną wobec trucizn^[8]. Liście wykorzystywane są do krycia chat, wyplatania koszy i kapeluszy, młodymi wypełnia się poduszki. Z pni sporządza się meble^[8].

Gatunek rośnie w naturze wyłącznie na Seszelach. Mimo że owoce znajdowane bywają na plażach Oceanu Indyjskiego – nigdzie indziej na jego brzegach palma ta nie występuje ponieważ fale przenoszą tylko puste owoce (te zawierające prawidłowo rozwinięte nasiono mają ciężar właściwy 1,2 kg/dm³ i toną w wodzie)^[5]. Gatunek rośnie w kilku lokalizacjach na dwóch wyspach archipelagu – Praslin i Curieuse^[3]. Populacje w obu lokalizacjach chronione są w parkach narodowych – Praslin i Curieuse^[6]. W przeszłości gatunek występował także na trzech innych wysepkach w pobliżu Praslin: Round, St. Pierre i Chauve-Souris^[3].

Handel nasionami znajduje się pod ścisłą kontrolą rządu Seszeli od 1995. Poza tymi wyspami palma ta uprawiana jest sporadycznie w pojedynczych ogrodach botanicznych, m.in. w Królewskim Ogrodzie Botanicznym w Edynburgu, Ogrodzie Botanicznym Foster na Hawajach i w Królewskim Ogrodzie Botanicznym w Peradeniya w Sri Lance^[6].

Pokrój

Palma o wysokości do 30 m (męskie okazy są wyższe od żeńskich)^[7], o kłodzinie pojedynczej, prosto wzniesionej^[8].

Liście

Wachlarzowate, zebrane w pióropusz na szczycie kłodziny^[4]. Ogonek liściowy bardzo masywny, bez kolców^[8], osiąga 4^[6]–8^[7] m długości, a blaszka 6 m długości i 4 m szerokości^[6].

Kwiaty

Jednopłciowe (roślina dwupienna)^[7]. Kwiatostany męskie i żeńskie wyrastają u nasady liści^[8]. Kwiatostan męski jest nierozgałęziony, walcowaty^[8], osiąga 2 m długości^[7], w czasie kwitnienia wydziela intensywny, stęchły zapach^[8]. Kwiaty żeńskie osiągają do 10 cm średnicy^[7].

Owoce

Pestkowce osiągające 50^[7]–55^[5] cm długości i ponad 18 kg^[7] (maksymalnie do 30 kg) masy^[6].

• 
  Młody okaz
• 
  Kwiatostan męski
• 
  Kwiatostany żeńskie z dojrzewającymi owocami
• 
  Nasiono

Są to palmy żyjące 200–350 lat^[7]. Nasiona dojrzewają przez 4–8 lat^[5]. Kiełkują i rosną najlepiej w wilgotnej, ciężkiej i żyznej glebie o odczynie obojętnym lub kwaśnym. Korzeń z kiełkującego nasiona osiąga głębokość 4 m, zanim zaczyna się rozgałęziać. Rośliny te wymagają dużej wilgotności powietrza^[6], są wrażliwe na zimno^[8]. Rosną powoli przez kilka pierwszych lat tylko w postaci liści odziomkowych – bez tworzenia pnia^[8]. Dojrzałość osiągają (zaczynają kwitnąć) po 25–50 latach wzrostu. Nasiona powstają na okazach żeńskich tylko wtedy, gdy w ich bliskim sąsiedztwie znajdują się okazy męskie^[6].

Na wyspach palmy te występują w różnych siedliskach – na terenach skalistych, na klifach, stokach wzniesień i w dolinach, gdzie rosną najlepiej na głębokich, przepuszczalnych glebach, często tworząc niemal jednogatunkowe skupienia. Do gatunków częściej im towarzyszących należą Deckenia nobilis i Pandanus hornei. Częste są na lodoicji epifity – porosty i paprocie, natomiast runa pod tymi palmami praktycznie nie ma ze względu na pokrycie gleby warstwą opadłych liści. Ze skupiskami tych palm związane są takie gatunki ptaków jak papuzica seszelska i szczeciak grubodzioby oraz gekonowate: Phelsuma sunbergi, Phelsuma asiatica i Ailuronyx sechellensis^[3].

Synonimy^[9]

Borassus sonneratii Giseke, Cocos maldivica J. F. Gmel., Lodoicea callypige Comm. ex J. St.-Hil., Lodoicea sechellarum Labill., Lodoicea sonneratii (Giseke) Baill.

Pozycja systematyczna

Gatunek z monotypowego rodzaju lodoicja Lodoicea Labillardière in A. P. de Candolle, Bull. Sci. Soc. Philom. Paris 2: 171. 21 Dec 1800-20 Jan 1801^[10]. Należy do rodziny arekowatych (Arecaceae), a w obrębie rodziny do podrodziny Coryphoideae, plemienia Borasseae i podplemienia Lataniinae^[9].