Kruszczyk siny

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	storczykowate
Podrodzina	epidendronowe
Rodzaj	kruszczyk
Gatunek	kruszczyk siny
Nazwa systematyczna
Epipactis purpurata Sm. pub. 1828
Synonimy
Epipactis sessilifolia (Peterm) (1844) Epipactis violacea (Dur.-Duq.) (1846)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
najmniejszej troski
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Kruszczyk siny (Epipactis purpurata Sm.) – gatunek byliny z rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Występuje w Europie Środkowej, w tym w Polsce.

Zasięg gatunku obejmuje Europę Środkową na zachodzie sięgając Anglii i wschodniej Hiszpanii, na południu południowych Włoch i Rumunii, na północy Danii i północno-wschodniej Polski. Odrębne podgatunki są endemitami na południowych krańcach Półwyspu Bałkańskiego i rejonu Kaukazu^[4].

W Polsce gatunek występuje głównie w Polsce północnej i południowej, znacznie rzadziej w części środkowej. Największe zgromadzenie stanowisk znajduje się w pasie Karpat (m.in. Bieszczady, Gorce, Beskid Wyspowy, Beskid Niski), na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, Wyżynie Śląskiej, Roztoczu, na odcinku dolnej Wisły i Odry. Do najliczniejszych populacji należą stanowiska na Wzgórzach Trzebnickich, gdzie najliczniejsza populacja (licząca ponad 600 pędów) objęta jest ochroną Natura 2000 jako Wzgórza Warzęgowskie^[5]. Chroniony w kilku parkach narodowych, m.in. (Ojcowski, Gorczański, Magurski)^[6].

Łodyga

Mocna, prosta, obła, do 120 cm wysokości.

Liście

4-10 jajowatolancetowatych lub wąskolancetowatych, ostrych, sinych liści długości 2-10 cm i szerokości 0,5-5 cm.

Kwiaty

Duże, szeroko otwarte, zebrane w gęsty, rozpierzchły, cylindryczny kwiatostan długości 5-30 cm. Przysadki lancetowate, ostre, długości 20-35 mm. Szypułka skręcona, długości 3-4 mm. Zalążnia wąskostożkowata, owłosiona, długości 6-9 mm. Obie części warżki zrośnięte nieruchomo. U nasady epichilu 2-3 gładkie guzki. Zewnętrzne płatki okwiatu jajowatolancetowate, ostre, owłosione z zewnątrz, długości 9-12 mm i szerokości 4-5 mm. Wewnętrzne płatki okwiatu o podobnym kształcie, nagie, długości 7-10 mm i szerokości 3-4 mm. Prętosłup bladoróżowy, długości 3-4 mm. Pyłkowiny żółte^[7].

Owoc

Do 15 mm długości.

Bylina, geofit. Kwitnie od lipca do września, z czego optimum kwitnienia przypada na początek sierpnia. Preferuje stanowiska cieniste, rzadziej jasne. Nigdy w pełnym słońcu. Gatunek ten potrafi rosnąć w miejscach na tyle cienistych, iż żadna inna roślina nie jest w stanie tam wegetować ^[5]. Takson charakterystyczny dla środkowoeuropejskich lasów grądowych a także buczyn. Rośnie na glebach żyznych (eutroficznych), próchniczych, najczęściej wilgotnych i zasobnych w węglan wapnia.

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Umieszczona na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006)^[8] w grupie gatunków rzadkich (kategoria zagrożenia R). W wydaniu z 2016 roku otrzymała kategorię VU (narażony)^[9].