Kościół św. Krzyża

kościół filialny
Wiatrowskaz z kościoła św. Krzyża z 1603 r. w zasobach Muzeum Okręgowego w Bydgoszczy
Państwo	Polska
Miejscowość	Bydgoszcz
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Historia Data zakończenia budowy 1550 Data poświęcenia 1582 Data zniszczenia 1834
Dane świątyni Świątynia • materiał bud. • cegła
Położenie na mapie Bydgoszczy Kościół św. Krzyża
Położenie na mapie Polski Kościół św. Krzyża
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Kościół św. Krzyża
53°07′16″N 17°59′48″E/53,121111 17,996667
Multimedia w Wikimedia Commons

Kościół św. Krzyża – kościół szpitalny, który znajdował się w Bydgoszczy tuż za murami miasta i Bramą Poznańską w miejscu obecnych budynków nr 12 i 14 przy ul. Poznańskiej. Rozebrany w latach 1834–1840.

Budowa kościoła szpitalnego św. Krzyża jest związana z rozwojem sieci przytułków dla chorych i ubogich w Bydgoszczy. W I połowie XVI wieku istniały w mieście cztery kościoły oraz dwa szpitale: św. Ducha na przedmieściu Gdańskim i św. Stanisława na przedmieściu Kujawskim.

Pierwsza wzmianka o kościele pochodzi z 1550 r. W tym czasie mieszkańcy przedmieścia Poznańskiego, szlachta i mieszczanie wystawili drewnianą kaplicę z przytułkiem dla chorych i ubogich. Uzyskała ona wezwanie Świętego Krzyża i św. Walentego. Prawo patronatu przysługiwało radzie miejskiej Bydgoszczy. W 1556 r. kościół został obwiedziony murem przez mieszczan^[1].

W 1580 r. burgrabia zamku bydgoskiego Walenty Kołudzki ufundował murowane budynki kaplicy i szpitala. Uposażył on kościół sumą 2000 złotych polskich, zapisanych w księgach grodzkich na dobrach szlachcica Mruczyńskiego. Kołudzki będąc śmiertelnie chory dodał do tego 774 zł, które złożył w ręce Mruczyńskiego, po czym upoważnił do korzystania z tego biskupa. Zapisał także spichlerz, który dożywotnio użytkował szlachcic Mikołaj Pawłowski^[1].

Z wizytacji biskupiej, przeprowadzonej w 1582 r. przez Hieronima Rozdrażewskiego wynika, że był to okazały, dwupiętrowy dom, kryty dachówką. Na parterze była sień, kuchnia i duża izba, zaś na piętrze pokoje dla chorych. Całość była ogrzewana piecem. Przylegała do niego kaplica, a na podwórzu był cmentarz. Pensjonariusze żywili się sami, a w piątki i niedziele wchodzili do miasta z koszami prosić o żywność. Kapelan lub prepozyt odprawiał trzy msze św. w tygodniu oraz dwie w niedziele i święta. Kościół został konsekrowany w 1582 r. przez biskupa kujawskiego Hieronima Rozdrażewskiego^[1].

W wizytacji z 1596 r. zanotowano, że w szpitalu św. Krzyża mieszka 28 pensjonariuszy. Placówka posiadała ogród przy drodze do Poznania oraz dom na Chwytowie. Kaplica wyposażona była w jeden ołtarz oraz komplet sprzętów kościelnych. Święto kościoła było celebrowane w pierwszą niedzielę po 19 sierpnia^[1].

W wizytacji z 1699 r. stwierdzono, że w kościele panuje schludność i porządek. Placówka była bogato uposażona czynszami: od 2000 złotych na dobrach Trzebień i Nieciszewo, od sumy 800 zł na dobrach Wojnowo i od sumy 1000 zł na kamienicach miejskich. Posiadała poza tym ogrody i łąki. Prepozyt ks. Jan Zubkiewicz, dziekan bydgoski odprawiał msze św. cztery razy w tygodniu dla chorych i wiernych z miasta, którzy przybywali do świątyni na dźwięk dzwonu na wieży kościelnej^[1].

W XVIII wieku szpital z kaplicą św. Krzyża podupadł. Już w 1712 r. wzmiankowano, ze wymaga remontu, a w 1745 r. był zrujnowany. Prepozytami szpitala byli: w 1733 r. ks. Jan Bukowski, w 1744 r. ks. Wawrzyniec Dutkowski. W wizytacji z 1763 r. odnotowano, że w kaplicy znajdowała się księga Bractwa św. Walentego oraz pozłacany obraz Matki Boskiej Częstochowskiej. Od 1737 r. kościół posiadał indulgencję papieża Klemensa XII^[1].

Szpital z kaplicą służył swoim celom do końca okresu staropolskiego. Rozebrano go w latach 1834–1840 w czasie przebudowy tej części miasta przez władze pruskie.

W latach 1982–1990 na terenie Bydgoszczy wzniesiono nowy kościół pw. Świętego Krzyża.

• Struktury wyznaniowe w Bydgoszczy
• Obiekty sakralne w Bydgoszczy
• Kościół stary św. Stanisława w Bydgoszczy
• Stare Miasto w Bydgoszczy
• Historia Bydgoszczy

• Derenda Jerzy. Piękna stara Bydgoszcz – tom I z serii Bydgoszcz miasto na Kujawach. Praca zbiorowa. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2006
• Kościół katolicki w Bydgoszczy. Kalendarium. Praca zbiorowa. Autorzy: Borodij Eugeniusz, Chamot Marek, Kabaciński Ryszard, Kutta Janusz, Pastuszewski Stefan