Karakalla

Caracalla
Lucius Septimius Bassianus
(od 195 r. Marcus Aurelius Antoninus)

Cesarz rzymski
Okres	od 4 lutego 211 do 8 kwietnia 217
Poprzednik	Septymiusz Sewer
Następca	Makrynus
Dane biograficzne
Dynastia	Sewerowie
Data urodzenia	4 kwietnia 188
Data śmierci	8 kwietnia 217
Ojciec	Septymiusz Sewer
Matka	Julia Domna
Rodzeństwo	Geta
Małżeństwo	Plautylla
Moneta
Sesterc z wyobrażeniem Circus Maximus (na rewersie)
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Karakalla, Caracalla, właśc. Lucius Septimius Bassianus, Marcus Aurelius Antoninus Bassianus, Marcus Aurelius Severus Antoninus (ur. 4 kwietnia 188, zm. 8 kwietnia 217) – cesarz rzymski z dynastii Sewerów, syn cesarza Septymiusza Sewera i cesarzowej Julii Domny. Współrządził z ojcem, po jego śmierci (krótkotrwale) z młodszym bratem Septymiuszem Getą. Po jego zamordowaniu^[1] w roku 212 stał się władcą samodzielnym.

Urodził się jako Lucius Septimius Bassianus. Po osiągnięciu wieku 7 lat jego imiona zostały zmienione na Marcus Aurelius Antoninus (ew. Marcus Aurelius Antoninus Bassianus lub Marcus Aurelius Severus Antoninus), gdyż jego ojciec chciał połączyć zapoczątkowaną przez siebie dynastię Sewerów z poprzednio rządzącą dynastią Antoninów^[2][3].

Znany jest powszechnie pod przydomkiem Karakalla (oryg. Caracalla), który pochodził od nazwy galijskiego płaszcza z kapturem, jaki lubił nosić ten władca. Według Aureliusza Wiktora cesarz miał rozdawać ludności szaty sięgające kostek, stąd właśnie jego przydomek^[4]. Oficjalnie jednak go nie używano; w źródłach występuje jego cognomen, czyli Antoninus.

Jego małżonką i augustą przez okres trzech lat była poślubiona w kwietniu 202 Plautylla (Publia Fulvia Plautilla), córka Plaucjana – prefekta pretorianów, przyjaciela i faworyta Septymiusza Sewera. Po wykryciu jego rzekomego spisku i zamordowaniu ojca została skazana na wygnanie na Wyspy Liparyjskie (lub na Sycylię) i tam zgładzona w lutym 211 na polecenie Karakalli. Związek ten był bezdzietny^[5].

Po zabójstwie brata cesarz pozwolił rozpętać falę terroru wymierzonego przeciw stronnikom Gety, w wyniku czego śmierć poniosło do 20 tysięcy osób. Dopuścił wówczas między innymi do zgładzenia prawnika rzymskiego i byłego prefekta pretorianów Emiliusza Papiniana (Aemilius Papinianus)^[6] rzekomo za to, iż nie chciał napisać wywodu prawnego uzasadniającego zabójstwo brata.

Za najważniejsze dzieło jego panowania należy uważać zakończenie procesu unifikacji Italii oraz prowincji poprzez wydanie w 212 (lub 213) Constitutio Antoniniana (tak zwany Edykt Karakalli, którego przygotowanie przypisuje się raczej jego poprzednikowi i ojcu, Septymiuszowi Sewerowi). Edykt ten, nadający pełne prawo obywatelstwa rzymskiego prawie całej wolnej ludności cesarstwa, Karakalla ogłosił zapewne głównie dla zdobycia popularności wśród mas ludności imperium, a także z motywacji fiskalnej (rozszerzenie opodatkowania obywateli rzymskich na większość ludności). Nie umniejsza to jednak jego zasadniczej roli jako aktu wieńczącego politykę unifikacyjną prowadzoną zwłaszcza przez Hadriana i Septymiusza Sewera; poprzez nadanie rzymskiego civitas osiągnięto bowiem połączenie idei solidarności politycznej i wspólnoty religijnej (nakaz modlitw za cesarza do wszystkich bóstw imperium)^[7]. Dzięki temu Constitutio w znaczący sposób wpłynęła na kierunek dalszego rozwoju społecznego cesarstwa.

W dążeniu do ustabilizowania pieniądza i zrównoważenia deprecjacji denara (zawierającego teraz o 25% mniej srebra), w 214 lub 215 Karakalla w ramach szerszej reformy wprowadził nową monetę wartości 2 denarów, umownie nazywaną od jego cognomen antoninianem. Choć dewaluowana i modyfikowana, przetrwała ona w istocie cały okres wielkiego kryzysu cesarstwa aż do poważnej reformy monetarnej podjętej przez tetrarchów na przełomie III i IV wieku.

W prowincjach cesarz dbał o rozbudowę i utrzymanie sieci dróg. Z okresu jego panowania pochodzi ich mapa obejmująca sieć drogową o długości około 55 tysięcy mil rzymskich, zwana Itinerarium provinciarium Antonini Augusti. W samym Rzymie dokończył po ojcu budowę term zwanych antoniniańskimi (thermae Antoninianae) przy Via Appia, u stóp Awentynu. Oddane do użytku mieszkańców Wiecznego Miasta w 216, były pierwszymi z wielkich łaźni Rzymu budowanych w III-IV stuleciu^[8].

W polityce zewnętrznej Karakalla musiał tradycyjnie bronić granicy (limesu) nad Renem i Dunajem oraz prowadzić wojnę z Partami. Gdy na odcinku limesu retyckiego i górnogermańskiego pojawił się nowy przeciwnik w postaci germańskiego plemienia Alamanów, Karakalla odniósł nad nim jesienią 213 znaczące zwycięstwo, co pozwoliło mu przybrać tytuł Germanicus Maximus. W następnym roku cesarz zwycięsko rozprawił się z Karpami nad dolnym Dunajem. W 215 rozpoczął konflikt z Partami nieudanym uderzeniem na Armenię wojsk pod dowództwem jego wyzwoleńca Teokryta. Przed rozpoczęciem głównego uderzenia w 216, cesarz krwawo spacyfikował zbuntowaną Aleksandrię, której mieszkańcy zapewne odmawiali zwiększonych świadczeń na wyprawę wschodnią^[9].

Jako gorliwy naśladowca Aleksandra Wielkiego, Karakalla zamierzał połączyć cesarstwo rzymskie z imperium Partów – w tym celu zażądał ręki córki Króla Królów Artabana IV. Otrzymując odmowę rozpoczął wojnę z Partami i przyłączył Armenię do imperium jako nową prowincję. W 217 udając się z Edessy na wojnę został zamordowany z inspiracji prefekta pretorianów – Makryna pod Carrhae (dzisiejszy Harran w Turcji)^[10].

Mimo oporu senatorów i zamiaru uznania go za nieprzyjaznego (hostis), nastroje panujące w armii oraz presja wojska zmusiła senat do uznania go pośmiertnie za „boskiego” (divus) jeszcze za rządów Makrynusa. Jego następca Heliogabal potwierdził tę deifikację tytułem divus Magnus Antoninus i wybiciem odpowiednich monet konsekracyjnych (prochy Karakalli złożono w mauzoleum Hadriana)^[11][12].

• Max Cary, Howard Hayes Scullard: Dzieje Rzymu. Od czasów najdawniejszych do Konstantyna. T. 1. Warszawa: PIW, 1992. ISBN 830-602-8317.
• Herodian, Historia cesarstwa rzymskiego (przekład, wstęp i komentarz Józef Wolski). Wrocław: Ossolineum, 2004.
• Historycy cesarstwa rzymskiego. Żywoty cesarzy od Hadriana do Numeriana (przekład, wstęp i komentarz Hanna Szelest). Warszawa: Czytelnik, 1966.
• Kasjusz Dion: Historia rzymska (przekład, wstęp i komentarz Władysław Madyda). Wrocław: Ossolineum, 1967.
• Tadeusz Kotula: Septymiusz Sewerus, cesarz z Lepcis Magna. Wrocław: Ossolineum, 1987. ISBN 83-0402-155-2.
• Aleksander Krawczuk: Poczet cesarzy rzymskich. Warszawa: Iskry, 2006. ISBN 83-2071-748-5.
• PiotrP. Iwaszkiewicz PiotrP., WiesławW. Łoś WiesławW., MarekM. Stępień MarekM., Władcy i wodzowie starożytności. Słownik, Warszawa: WSiP, 1998, ISBN 83-02-06971-X, OCLC 69568159 . Brak numerów stron w książce
• Jan Prostko-Prostyński: Karakalla. W Słownik cesarzy rzymskich. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2001. ISBN 83-7177-185-1.