Kapusta właściwa
 Morfologia (kapusta właściwa polna) | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
kapusta właściwa | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Brassica rapa (L.) Koch. Sp. pl. 2:666. 1753 | |||
| Synonimy | |||
| |||
.jpg)
Kapusta właściwa, rzepa właściwa (Brassica rapa L.) – gatunek rośliny należący do rodziny kapustowatych (dawniej zwanej rodziną krzyżowych). Rośnie dziko w Afryce Północnej (Algieria, Libia, Maroko, Tunezja)[3]. Jest uprawiany w wielu rejonach świata w licznych odmianach. W Polsce jest rośliną uprawną, ale występuje także w postaci zdziczałej (archeofit, efemerofit)[4].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Łodyga
- Wzniesiona, wyprostowana, rozgałęziająca się. Ma wysokość 60-120 cm.
- Liście
- Dolne lirowatego kształtu i owłosione, zielonego koloru, górne jajowate, ząbkowane, sine. Najwyższe liście całobrzegie. Swoją nasadą obejmują łodygę.
- Kwiaty
- Drobne, złocistożółtego koloru opłatkach długości 6-12 mm. Kwiaty przewyższają skupione na szczycie pędu pączki. Kwiaty słabo przedsłupne, samopylne.
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]Roślina jednoroczna lub dwuletnia. Zdziczałe formy rosną na polach uprawnych jako chwasty, na miedzach, przydrożach, rowach.
Zmienność
[edytuj | edytuj kod]W systematyce kapusty istnieje wielkie zagmatwanie, różne klasyfikacje podają różne nazewnictwo. Według najnowszych ustaleń przeprowadzonych przez botaników Germplasm Resources Information Network, skupionych w towarzystwie The Multinational Brassica Genome Project w obrębie gatunku Brassica rapa wyróżnia się 10 podgatunków (stan na 2010 r.)[3]:
- Brassica rapa L. subsp. campestris (L.) A. R. Clapham – kapusta właściwa polna
- Brassica rapa L. subsp. chinensis (L.) Hanelt – kapusta właściwa chińska
- Brassica rapa L. subsp. dichotoma (Roxb.) Hanelt
- Brassica rapa L. subsp. japonica Shebalina – kapusta właściwa japońska
- Brassica rapa L. subsp. narinosa (L. H. Bailey) Hanelt
- Brassica rapa L. subsp. nipposinica (L. H. Bailey) Hanelt
- Brassica rapa L. subsp. oleifera (DC.) Metzg. – kapusta właściwa olejowa
- Brassica rapa L. subsp. pekinensis (Lour.) Hanelt – kapusta właściwa pekińska
- Brassica rapa L. subsp. rapa – kapusta właściwa typowa (rzepa właściwa typowa, rzepa)
- Brassica rapa L. subsp. trilocularis (Roxb.) Hanelt
Nazwy polskie (z modyfikacjami) na podstawie Krytycznej listy roślin naczyniowych Polski[5].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]- Kapusta właściwa typowa, znana jako rzepa, jest uprawiana jako warzywo o jadalnej bulwie, popularne w strefie klimatu umiarkowanego na całym świecie. Odmiany o bulwach mniejszych, lecz delikatniejszych w smaku uprawiane są jako żywność dla ludzi, natomiast większe, lecz o mniejszych walorach smakowych uprawia się na paszę dla zwierząt hodowlanych. Rzepa jest często uprawiana w Europie, zwłaszcza w jej chłodniejszych rejonach. Dobrze aklimatyzuje się nawet w chłodniejszym klimacie, a jej bulwy mogą być przechowywane przez kilka miesięcy od ich zebrania. Dokładne miejsce pierwotnego występowania rzepy nie jest znane. Przypuszcza się, że warzywo to może pochodzić z Afganistanu, Pakistanu lub z rejonu Morza Śródziemnego. Rzepa była uprawiana w starożytnej Grecji i w Cesarstwie rzymskim. Znaleziska pochodzące z roku ok. 1500 p.n.e. z Indii świadczą o pozyskiwaniu oleju z nasion rosnącej dziko rzepy. Znaleziska neolityczne poświadczają występowanie rzepy (B. campestris) w chłodnym klimacie. Tę samą odmianę uprawiają współcześni farmerzy. Obecnie w Polsce uprawia się wiele jej podgatunków.
- Niektóre podgatunki (kapusta pekińska, chińska) są uprawiane jako warzywo dla jadalnych liści.
- Z nasion rzepy właściwej olejowej wytwarza się olej jadalny.
- Roślina lecznicza. Niektóre podgatunki i odmiany mają zastosowanie w lecznictwie.
- Roślina kosmetyczna. Niektóre podgatunki i odmiany wykorzystywane są do produkcji kosmetyków (szampony do włosów) i wytwarzania maseczek kosmetycznych.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).
- ↑ a b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-10-27].
- ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular Plants of Poland - A Checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 1995. ISBN 83-85444-38-6.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]Identyfikatory zewnętrzne:
- BioLib: 39225
- EoL: 583898
- EUNIS: 163695
- Flora of China: 200009273
- Flora of North America: 200009273
- FloraWeb: 877
- GBIF: 3042677
- identyfikator iNaturalist: 53271, 361864
- IPNI: 279485-1
- ITIS: 23063
- NCBI: 3711
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-2682652
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:279485-1
- Tela Botanica: 10372
- identyfikator Tropicos: 4100074
- USDA PLANTS: BRRA
- CoL: N83Q
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
Cover photo is available under {{::mainImage.info.license.name || 'Unknown'}} license.
Cover photo is available under {{::mainImage.info.license.name || 'Unknown'}} license.
Credit:
(see original file).
