Kamieniuszka

Histrionicus histrionicus[1]
(Linnaeus, 1758)
Samiec w szacie godowej
Samica
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	blaszkodziobe
Rodzina	kaczkowate
Podrodzina	kaczki
Plemię	Mergini
Rodzaj	Histrionicus[2] Lesson, 1828
Gatunek	kamieniuszka
Synonimy
Anas histrionica Linnaeus, 1758[3] Anas histrionicus Linnaeus, 1758[4] Anas grisola T. Forster, 1817[3] Histrionicus histrionicus histrionicus (Linnaeus, 1758)[3] Histrionicus histrionicus pacificus Brooks, 1915[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5]
najmniejszej troski
Zasięg występowania
lęgowiska      zimowiska
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Kamieniuszka^[6], kaczka wzorzysta^[7] (Histrionicus histrionicus) – gatunek średniej wielkości ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Zamieszkuje północno-wschodnią i wschodnią Azję, Amerykę Północną, Grenlandię i Islandię. Wyjątkowo zalatuje do Polski. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Gatunek ten po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku Karol Linneusz w 10. edycji Systema Naturae. Autor nadał gatunkowi nazwę Anas histrionica^[3][8]. Podał, że występuje w Ameryce; później miejsce typowe uściślono na Nową Fundlandię, gdyż taką lokalizację podał George Edwards, o którego publikację Linneusz oparł swój opis^[3][8] (Edwards opisał kamieniuszkę w 1747 roku pod angielską nazwą The Dusky and Spotted Duck, a do opisu dołączył tablicę barwną^[9]). Obecnie gatunek umieszczany jest w monotypowym rodzaju Histrionicus^[6][10].

Jest to gatunek monotypowy^[10]. Pacyficzną populację czasami wyodrębnia się w podgatunek pacificus, lecz odrębność tego taksonu jest sporna i zachodzi potrzeba dalszych badań^[4].

Wymiary średnie^[11][12][13]

długość ciała ok. 38–53 cm
długość skrzydła 18–21 cm
rozpiętość skrzydeł ok. 63–71 cm
masa ciała ok. 500–800 g (średnio 680 g)

Cechy gatunku

Samiec w szacie godowej ma głowę, szyję, pierś, brzuch i grzbiet, a także proksymalną część skrzydła ciemnogranatową, pokrywy ogonowe i ogon oraz części dystalne skrzydeł czarne, boki rdzawe. Między okiem a nasadą dzioba biała, czarno obwiedziona plama przechodząca nad okiem w poziomy rdzawy pas. Biała, okrągła, czarno obwiedziona plama również w okolicy otworu słuchowego, podobna, sierpowata plama na szyi. Również białe, czarno obwiedzione są: obroża na szyi, dwa podłużne pasy na grzbiecie, parzysty, poprzeczny pas na piersi i dwa pasy na proksymalnej części skrzydła. Samica szarobrązowa z oliwkowym odcieniem, rozjaśnieniem na spodzie i białawymi plamami nad i pod okiem oraz w okolicy otworu słuchowego zewnętrznego. Samiec w upierzeniu spoczynkowym i młode podobne do samicy.

Gatunek zamieszkuje Syberię na wschód od Bajkału, Aleuty, obszar od Alaski na południe przez zachodnią Kanadę po północno-zachodnie USA (najdalej wysunięte na południe stanowiska znajdują się w stanach Oregon i Wyoming), wschodnią Kanadę (od południowo-wschodniej części Ziemi Baffina po Zatokę Świętego Wawrzyńca), Grenlandię i Islandię^[5][3]. Zimuje na południe od swojego zasięgu lęgowego wzdłuż wybrzeży, osiągając na południu Koreę i Japonię, a w USA północną Kalifornię i Maryland^[14]. Sporadycznie zalatuje do Europy^[15] (do Polski wyjątkowo^[16]), Chin, Japonii i na południe USA.

W Polsce stwierdzona ostatnio w marcu 1987 roku w Robczysku (obecnie woj. wielkopolskie), a wcześniej – w 1887 roku^[17].

Biotop

Górskie strumienie i rzeki w tundrze o wartkim nurcie. Zimuje na morskim wybrzeżu i wielkich jeziorach.

Gniazdo

Na ziemi, w szczelinach między kamieniami^[13]. Tworzy niewielkie kolonie.

Jaja

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju – czerwcu 3 do 10 kremowych lub bladoróżowawych jaj^[13][11] o średnich wymiarach 54 × 38 mm i średniej masie 38 g.

Wysiadywanie, pisklęta

Jaja wysiadywane są przez okres 27 do 30 dni przez samicę^[13]. Pisklęta usamodzielniają się po 56–70 dniach.

Pożywienie

Kamieniuszka w górskich rzekach odżywia się larwami meszek, chruścików i jętek oraz ikrą ryb. Na wybrzeżu żywi się ślimakami, krabami oraz małżami, zaś pod koniec zimy gromadzą się na tarło śledzia^[13].

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody kamieniuszka nieprzerwanie od 1988 roku klasyfikowana jest jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczebność światowej populacji w 2015 roku, według szacunków organizacji Wetlands International, mieściła się w przedziale około 190–380 tysięcy osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za wzrostowy^[5].

W Polsce kamieniuszka jest objęta ścisłą ochroną gatunkową^[18].

• ptaki Polski

• Carles Carboneras: Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).
• Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
• Paul Sterry, Andrew Cleave, Andy Clements, Peter Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Horyzont, 2002. ISBN 83-7311-341-X.

• Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).