Johann Jakob Bachofen (ur. 22 grudnia 1815 w Bazylei, zm. 25 listopada 1887 w Bazylei) – szwajcarski prawnik, etnolog i badacz starożytności.

W 1841 roku został profesorem prawa rzymskiego na Uniwersytecie Bazylejskim, w 1844 roku został powołany na urząd radcy apelacyjnego.

Znany przede wszystkim jako odkrywca matriarchatu – badając greckie i egipskie mity i symbole, stwierdził, że patriarchalna struktura społeczeństwa nie istniała zawsze.

W swym głównym dziele pt. Das Mutterrecht. Eine Untersuchung über die Gynaikokratie der alten Welt nach ihrer religiösen und rechtlichen Natur Bachofen opisał poprzedzające dzisiejsze społeczeństwo matriarchalne, w którym głową rodziny była matka. Decydującą role odgrywał w tym fakt, iż zawsze można w sposób jednoznaczny stwierdzić, kto jest matką dziecka – fakt ojcostwa nie jest już taki pewny. A zatem w owym pierwotnym społeczeństwie matriarchalnym to matka była postacią, do której prowadziły wszystkie szlaki życia społecznego, ekonomicznego, kulturalnego i religijnego – z tego względu była też fundamentem ładu społecznego; oddawano jej cześć jako życiodajnej bogini.

Według Bachofena ludzkość przechodzi w swym rozwoju przez trzy uniwersalne epoki: heteryzm(inne języki) (epokę „nieuporządkowanych stosunków płciowych”), ginajkokrację (epokę panowania kobiet) i patriarchat^[1]. Bachofen przypuszczał, że fazę matriarchalną poprzedzała mniej cywilizowana faza heteryzmu(inne języki)^[2], ugruntowana na naturalnej produktywności kobiety – epoka nieznająca instytucji małżeństwa ani prawa. Według Bachofena heteryzm żywiołowy polegał na współżyciu wielu kobiet z wieloma mężczyznami^[3]. A zatem matriarchat stanowi epokę pomiędzy najniższą formą kultury i patriarchatem, który ostatecznie zatryumfował, w miarę, jak odkrywano coraz lepsze metody stwierdzania ojcostwa. Zdaniem Bachofena, w fazie patriarchalnej główną postacią życia społecznego był ojciec reprezentujący zasady prawa, rozumu, sumienia oraz hieratycznej organizacji społecznej, wypierającej wartości typowo matriarchalne, takie jak wolność, równość i miłość.

Bachofen powiązał formę produkcji z formą ładu społecznego, dowodząc, iż po epoce zorganizowanych patriarchalnie społeczeństw myśliwych i zbieraczy kobiety znowu zdobyły większe znaczenie dzięki wytwórczości domowej, a zatem że matriarchat powrócił.

Po epoce zapomnienia Bachofena jego dzieło odkrył Ludwig Klages. Idee Bachofena wywarły wpływ na takich myślicieli i pisarzy, jak: Lewis Henry Morgan, Friedrich Engels, Thomas Mann, Jane Ellen Harrison, Erich Fromm, Robert Graves, Rainer Maria Rilke, Joseph Campbell, Otto Gross, Julius Evola^[4], Walter Benjamin.

Johann Jakob Bachofen został pochowany na cmentarzu Wolfgottesacker, jednej z ważniejszych nekropolii w Bazylei, obok takich osobowości jak historyk Rudolf Wackernagel (1855-1925), malarz Ernst Stückelberg (1831-1903) czy rektor oraz profesor Uniwersytetu Bazylejskiego Karl Gustav Jung (1794-1864)^[5].

• 1861 – Das Mutterrecht (Stuttgart).
• 1926 – Der Mythus von Orient und Occident (Monachium).

• Bachofen, Matriarchat. Studium na temat ginajkokracji świata starożytnego podług natury religijnej i prawnej, przełożył Robert Reszke, Wydawnictwo KR, Warszawa 2007.
• Aldona Musiał-Kidawa. Od matriarchatu do patriarchatu. „Zeszyty Naukowe. Organizacja i Zarządzanie / Politechnika Śląska”. z. 100, s. 327--338, 2017. [dostęp 2021-06-01]. 
• Florian Nowicki. Engels, etnografi a, matriarchalistyka. „Nowa Krytyka”. 28, s. 81-101, 2012. ISSN 0867-647X. [dostęp 2021-06-01]. 
• Uwe Wesel, Der Mythos vom Matriarchat: Über Bachofens Mutterrecht und. Stellung von Frauen in frühen Gesellschaften vor d. Entstehung staatlichen Herrschaft, Suhrkamp, Frankfurt am Main 1980.