Jezioro Południowoaralskie

Zdjęcie satelitarne
Położenie
Państwo	Kazachstan  Uzbekistan
Wysokość lustra	29 m m n.p.m.
Morfometria
Powierzchnia	Zachodnie Morze Aralskie: 3 500 km² (2005); (zmienny obszar Morza Wschodniego) 42 100 km² (1989)
Głębokość • średnia • maksymalna	14-15 m m 37-40 m m
Hydrologia
Rzeki zasilające	tylko wody podziemne (wcześniej rzeka Amu-daria)
Rodzaj jeziora	endoreiczne
Położenie na mapie Kazachstanu Jezioro Południowoaralskie
45°00′N 58°30′E/45,000000 58,500000
Multimedia w Wikimedia Commons

Jezioro Południowoaralskie – jezioro endoreiczne w Kazachstanie oraz Uzbekistanie. Południowa część byłego Jeziora Aralskiego, które podzieliło się na dwie części w wyniku przekierowania odpływu rzeki na potrzeby rolnictwa. Powstało w 1987 roku. W 2003 roku Jezioro Południowoaralskie podzieliło się na baseny wschodni i zachodni, Morze Wschodnie i Zachodnie, połączone wąskim kanałem (dno kanału na głębokości 29 m), który równoważył poziomy powierzchni, ale nie uniemożliwiał przepływu. W 2005 roku Jezioro Północnoaralskie zostało spiętrzone, aby zapobiec załamaniu się jego łowisk, odcinając jedyny pozostały dopływ do jezior południowych. W 2008 roku Morze Wschodnie ponownie rozdzieliło się, a w maju 2009 roku prawie całkowicie wyschło, pozostawiając jedynie małe stałe jezioro Barsakelmes pomiędzy Morzem Północnym i Zachodnim, jednocześnie powiększając obszar pustyni Aral-kum^[1]. W 2010 roku zostało ponownie częściowo wypełnione wodą z roztopów^[2], a w 2014 ponownie całkowicie wyschło. Zachodnie Morze Aralskie jest częściowo uzupełniane przez wody gruntowe, dzięki czemu prawdopodobnie obecnie nie wysycha całkowicie^[3].

Zanik Morza Aralskiego

Morze Aralskie zaczęło się kurczyć w latach 60. XX wieku, kiedy Związek Radziecki zdecydował, że dwie zasilające je rzeki, Amu-daria i Syr-daria, zostaną zmienione w celu nawadniania upraw bawełny i żywności w Kazachstanie i Uzbekistanie. W 1987 roku, w wyniku przyspieszonej utraty wody, Morze Aralskie zostało podzielone na część północną i południową.

Zasolenie

W 2007 roku basen zachodni miał zasolenie 70 g/l, a basen wschodni 100 g/l. Gdy poziom wody opada poniżej kanału łączącego (29 m), następuje dalsza rozbieżność zasolenia. W obecnych warunkach wschodni basen w latach mokrych może zasilać rzeka Amu-daria o zmiennym zasoleniu. Zalany wówczas może być obszar nawet do 4 500 km², co wyklucza jakąkolwiek działalność rolniczą. Basen zachodni staje się coraz bardziej zasolony^[4]. Skierowanie wody z Amu-darii bezpośrednio do zachodniego basenu mogłoby obniżyć zasolenie na tyle, aby umożliwić wznowienie lokalnych połowów. To doprowadziłoby do wysuszenia basenu wschodniego oraz uniknięcie problemów związanych z powodziami^[5].

Obecna sytuacja

Szacuje się, że zachodni basen ustabilizuje się na powierzchni 2700-3500 km², średniej głębokości 14-15 m i maksymalnej głębokości 37-40 m^[4]. Morze Wschodnie całkowicie wyschło latem 2009 roku, z wyjątkiem małego stałego jeziora Barsakelmes, ale otrzymało trochę wody z topniejącego śniegu wiosną 2010 roku. Przewidywane jest, że będzie ono naprzemiennie całkowicie wysychało, a później będzie napełniało się częściowo z rozlewiska rzeki Amu-daria. Tama Kökarał, przy Jeziorze Północnoaralskim, może zmniejszyć częstość występowania rozlewiska na terenie wschodnim.

W 2015 roku basen zachodni zaczął się rozdzielać na dwie części, ponieważ kanał łączący środkową część morza i niewielką część północno-wschodnią stawał się coraz cieńszy (zdjęcie z 2014 roku). Od 2018 roku baseny rozdzieliły się całkowicie^[6][7].