Jeziorka Duszatyńskie

Jeziorko Górne
Położenie
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Hydrologia
Rodzaj jeziora	osuwiskowe
Położenie na mapie Bieszczadów Zachodnich Jeziorka Duszatyńskie
Położenie na mapie Karpat Jeziorka Duszatyńskie
Położenie na mapie Beskidów Wschodnich Jeziorka Duszatyńskie
49°18′48,6″N 22°10′03,8″E/49,313500 22,167722
Multimedia w Wikimedia Commons

Jeziorka Duszatyńskie – nazwa dwóch, w przeszłości trzech, jezior osuwiskowych znajdujących się na zachodnich zboczach Chryszczatej w pobliżu wsi Duszatyn, jedna z większych osobliwości przyrodniczych Bieszczadów.

Jeziorka powstały na skutek oderwania się i obsunięcia zachodniego zbocza Chryszczatej w tzw. Steciw Lesie 13 kwietnia 1907, w przeddzień Wielkanocy. Powstałe osuwisko spowodowało zatamowanie odpływu potoku Olchowatego (dopływ Osławy) w kilku miejscach, tworząc naturalne zapory, a następnie napływu wody z kulminacji Chryszczatej i Mikitowej. Do osunięcia zbocza doszło po wiosennych roztopach i ulewnych deszczach.

Utworzyło się też kilka oczek, rozrzuconych w zagłębieniach terenu. Z czasem jednak oczka te zanikły, podobnie jak trzecie z jeziorek. W latach 20. XX wieku powierzchnia zbiorników była dwukrotnie większa, ulegały jednak stopniowemu zamulaniu przez wpływające potoczki.

W 1957 teren ten uznano za obszar chroniony, tworząc rezerwat przyrody „Zwiezło” o powierzchni 2,2 ha.

• 
  Jeziorko Dolne
• 
• 

Osuwisko zostało nazwane „Zwiezło” (od ludowego powiedzenia, że „zwiezło kawał góry”). Uznawane jest za największe rozpoznane w polskich Karpatach (szacuje się, że przemieszczeniu uległo około 12 mln m³ ziemi) oraz drugie, po Osuwisku Szklarki w Szymbarku, pod względem powierzchni (około 36 ha). Jego długość wynosi ponad 2 km. W jego topografii wyróżnia się trzy części:

• nisza – obszar oderwania o zasięgu 880 × 250 m i głębokości do 25 m,
• rynna – droga osuwiska o wyżłobionym zarysie 400 × 140 m z głębokością do 10 m, oddzielona od niszy stromym progiem,
• jęzor osuwiska – obszar złożenia mas ziemi i skał o powierzchni około 15 ha i średniej miąższości około 35 m.

Niszę od rynny oddziela, maskowany zwietrzeliną, próg wysokości około 10 m, zbudowany z bardziej odpornego piaskowca. Łamały się na nim bloki skalne wpadające do rynny, co spowodowało powstanie u jego podnóża głębokiego wydrążenia, które nazwano „diabelskim młynem”.

W obrębie języka osuwiskowego powstały trzy małe jeziora:

• Jeziorko Górne położone na wysokości 701 m^[1] o powierzchni 1,44 ha^[2], średniej głębokości 2 m (maksymalnej do 5,8 m) i pojemności 25 500 m³,
• Jeziorko Dolne leżące na wysokości 683 m^[3], o powierzchni 0,45 ha, średniej głębokości 2,4 m (maksymalnej 6,2 m) i pojemności 12 000 m³.
• trzecie jeziorko, najmniejsze z nich i najniżej położone (na wysokości 614 m), obecnie już nie istnieje.

W toni wodnej można zauważyć korzenie i kikuty pni drzew zniszczonych przez osuwisko i zalanych przez wody potoku. Powyżej zbiorników można dostrzec wyraźne, choć już zarośnięte lasem, ślady potężnej rynny osuwiskowej.

• 
  Tablica na 100 lecie utworzenia jeziorek
• 
  Jeziorko Górne
• 
  Jeziorko Górne

Okoliczni mieszkańcy uważali to miejsce za zaczarowane, a przyczyny powstania osuwiska wiązała z działaniem rozsierdzonego diabła, który rzucił ognistą kulę, czyniąc spustoszenie. Inna legenda przyczynę powstania osuwiska widziała w upadku meteorytu.

Podczas kataklizmu przerażeni mieszkańcy pobliskiej wsi Duszatyn, podejrzewając koniec świata, spakowali pośpiesznie dobytek i uciekli do pobliskich wsi Smolnika i Prełuk, gdzie w cerkwi uderzono w dzwony na trwogę. Według niektórych, to drżenie ziemi, wywołane osuwaniem się mas skalnych, spowodowało bicie dzwonów w pobliskich świątyniach.

Jeziorka od powstania budziły zainteresowanie turystów. W 1935 na Chryszczatą wytyczono (wtedy niebieski) szlak pieszy. Obecnie jest to:

• Komańcza – Prełuki – Duszatyn – Jeziorka Duszatyńskie – Chryszczata (997 m) (Główny Szlak Beskidzki).

Cztery razy (w latach 1952, 1952, 1957 i 1960) wędrował tędy wraz z grupą przyjaciół i młodzieży Karol Wojtyła, trzykrotnie tu biwakując.

• Województwo podkarpackie, ŁukaszŁ. Mędrzycki, Warszawa: Wydawnictwo Demart, 2008, s. 87, ISBN 978-83-7427-433-3, OCLC 297640170 .
• Tablica informacyjna dla turystów nad Jeziorkiem Duszatyńskim górnym [treść z 12.06.2009].

• Prełuki i Duszatyn: Jeziorka Duszatyńskie (tam m.in. ciekawostka: endemit Neumania callosa)
• Jeziorka Duszatyńskie (pdf) i galeria zdjęć