Jary

Osiedle Bydgoszczy
Park Księżycowy na osiedlu Jary
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Miasto	Bydgoszcz
Powierzchnia	1,38 km²
Populacja (2012) • liczba ludności	6.090[1]
Strefa numeracyjna	0-52
Tablice rejestracyjne	CB
Położenie na mapie Bydgoszczy
Multimedia w Wikimedia Commons

Jary – jednostka urbanistyczna (osiedle) miasta Bydgoszczy, położona w jego zachodniej części, przylegająca do Kanału Bydgoskiego.

Osiedle Jary usytuowane jest w środkowo-zachodniej części Bydgoszczy i zaliczane do osiedli tzw. Górnego Tarasu Bydgoszczy. Przez linię kolejową nr 131 i 356 sąsiaduje od zachodu z osiedlem Miedzyń, od wschodu z Wilczakiem, na południu z osiedlem Błonie, a na północy poprzez Kanał Bydgoski z Okolem.

Pod względem fizyczno-geograficznym osiedle leży w obrębie makroregionu Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka, w mezoregionie Kotlina Toruńska. Część osiedla znajduje się w mikroregionie Miasto Bydgoszcz Północne (taras dolny, ok. 48 m n.p.m.), natomiast część leżąca na południu, oddzielona Zboczem Bydgoskim należy do mikroregionu Miasto Bydgoszcz Południowe (taras górny, ok. 68 m n.p.m.)^[2].

Historycznie do obecnej jednostki urbanistycznej należy zachodni fragment gminy Wilczak włączonej do miasta w 1920 r.^[3]

Nazwa osiedla pochodzi od wąwozu o dość stromych zboczach, nazywanego jarem i odpowiada warunkom terenowym, na których wytyczono w 1910 r. ulicę Jary, obecnie będącą wschodnim fragmentem ul. Czerwonego Krzyża, od ul. Nakielskiej do ul. Lotników^[4].

Jary są osiedlem o charakterze mieszkaniowym. Południową granicą osiedla jest ulica Stawowa, zachodnią – linie kolejowe nr 131 i 356, rozwidlające się na wysokości ul. Madalińskiego, wschodnią – ul. Lotników i Czerwonego Krzyża, a północną – Stary Kanał Bydgoski. Dolny taras zajmują tereny parkowe nad Kanałem Bydgoskim oraz ul. Nakielska z pierzejami kamienic. Na górnym tarasie znajdują się osiedla domów jednorodzinnych i wielorodzinnych (m.in. osiedle Bydgoskiego Towarzystwa Budownictwa Społecznego). Południową część zajmuje osiedle Czerwonego Krzyża rozplanowane i częściowo zabudowane w latach 30. XX w. oraz cmentarz parafialny Świętej Trójcy. W centralnej części osiedla, przy Centrum Kształcenia Praktycznego nr 1 znajduje się park Księżycowy. Osiedle przecinają drogi powiatowe: Czerwonego Krzyża, Nasypowa i Władysława IV.

Wśród infrastruktury osiedla znajdują się m.in. liceum ogólnokształcące oraz szkoły średnie i zawodowe^[5].

W 1970 r. Jary zamieszkiwało 9,1 tys. osób, 20 lat później – 7,0 tys.^[6] W kolejnych latach liczba mieszkańców spadała bądź wahała się: w 1998 r. wynosiła 6,3 tys. osób, w 2002 – 6,2 tys., w 2007 – 6,3 tys., a w 2010 r. – 6,2 tys.^[7]

Na terenie Jarów znajduje się ok. 16 ha terenów zieleni urządzonej i 3 ha zieleni nieurządzonej^[8]. Głównym obszarem rekreacyjnym jest najstarszy i drugi co do wielkości park w Bydgoszczy, jakim są planty nad Kanałem Bydgoskim. Po południowej stronie Kanału ciągnie się rozległy zadrzewiony teren z alejkami. W parku ukryte są trzy zabytkowe śluzy: IV, V i VI. Na terenie osiedla znajduje się także niewielki park Księżycowy ze stawem urządzony u podnóża Zbocza Bydgoskiego^[8].

W 2011 r. na terenie osiedla znajdowały się następujące obiekty sportowe i rekreacyjne^[8]:

• zespół typu Orlik 2012 – przy parku Księżycowym
• kort tenisowy – ul. Nakielska 70, nad Kanałem Bydgoskim
• dwa place zabaw – przy parku Księżycowym, ul. Słoneczna 26

Osiedle posiada ścieżkę rowerową biegnącą wzdłuż Kanału Bydgoskiego. Studium transportowe Bydgoszczy przewiduje realizację m.in. drogi rowerowej wzdłuż ulicy Nakielskiej^[8].

Dzieje obszaru stanowiącego jednostkę urbanistyczną Jary dotyczą folwarku założonego w XVIII wieku, wsi, a następnie wschodniej części gminy Wilczak Wielki, włączonej do Bydgoszczy w 1920 r. W XIX wieku folwark podzielono na parcele, które zajmowali dzierżawcy^[9]. W 1910 r. drogę wiodącą do folwarku od ul. Nakielskiej nazwano ulicą Jary. W 1937 roku posiadała ona 23 parcele, w tym osiem pustych^[4].

W 1921 r. właścicielem resztówki folwarku Wilczak Wielki został Zarząd Główny Polskiego Czerwonego Krzyża w Warszawie. W 1927 roku PCK rozparcelował w całości resztę majątku^[9]. Stało się to przyczynkiem do zmiany nazwy ulicy Jary na ul. Czerwonego Krzyża, jej wydłużenia w kierunku zachodnim i wytyczenia w jej sąsiedztwie działek pod zabudowę mieszkaniową. Zgodnie z opracowanym w 1934 r. szczegółowym planem zabudowy, nowe centrum osiedla wytyczono na południe od ul. Czerwonego Krzyża. W prostokątnym obszarze ograniczonym ulicami: Czerwonego Krzyża, Ostroroga, Lotników i Madalińskiego wytyczono sieć uliczek, których nazwy aktualne są po dzień dzisiejszy, a teren podzielono na parcele budowlane przeznaczone dla osób prywatnych. Już w latach 30. zrealizowano tu szereg domów mieszkalnych jedno- i wielorodzinnych o dwóch kondygnacjach. Kompletna zabudowa osiedla nastąpiła jednak dopiero po II wojnie światowej.

Po 1945 r. Wilczak Wielki podzielono na osiedla: Jary i Wilczak, a południowy fragment przypadł osiedlu Błonie, na którym w latach 60. zrealizowane duże osiedle mieszkaniowe. Po 1956 r. w wyniku przeglądu terenów leżących w obrębie obszaru zainwestowania miejskiego, uzbrojonych bądź łatwych do uzbrojenia, Prezydium Miejskiej Rady Narodowej wyłoniło tereny na osiedlu Jary nadające się pod zabudowę mieszkaniową. Przy ul. Nakielskiej – Słonecznej zrealizowano w drugiej połowie lat 60. grupy kilku budynków, oparte na projektach z katalogu budynków typowych, budowane z cegły, w większości z dachami stromymi, kryte dachówką ceramiczną^[10].

Intensywniejsza zabudowa jednorodzinna osiedla datuje się od 1961 r., kiedy bydgoska Miejska Rada Narodowa wyznaczyła na tym terenie działki budowlane pod budownictwo indywidualne, finansowane ze środków własnych ludności. W ślad za tym nie szły jednak przedsięwzięcia dotyczące uzbrojenia terenów i budownictwa usługowego, jako że główny front robót przedsiębiorstw uspołecznionych dotyczył budowy osiedli mieszkaniowych na górnym i dolnym tarasie miasta, a następnie w dzielnicy Fordon^[10]. Na skutek sukcesywnej zabudowy już w latach 70. wytworzyły się wyraźne kompleksy zabudowy jednorodzinnej w rejonie ulic: Słonecznej, Nakielskiej oraz Stawowej – Czerwonego Krzyża^[10].

Pod względem administracyjnym Jary łącznie z Wilczakiem tworzy jednostkę pomocniczą samorządu Miasta Bydgoszczy jako osiedle Wilczak-Jary. Rada Osiedla mieści się przy ul. Nakielskiej 70^[11].

• Kościół Ewangelicznych Chrześcijan
• Cmentarz katolicki Trójcy Świętej

• Przedszkole nr 31
• SP 13
• ZS nr 29
• ZSM nr 2
• ZSZ Elektryczna
• ZSZ Mechaniczna

Przez obrzeża osiedla przechodzi linia kolejowa. Oprócz niej pętle mają tu tramwaje linii 1 i 3:

• 1 – Las Gdański P+R – Wilczak
• 3 – Wilczak – Łoskoń

A także linia autobusowa 64 relacji Barwna – Przemysłowa (Bartodzieje)

• gen. Antoniego Madalińskiego
• Barwna
• Bogusława Sujkowskiego
• Bolesława Prusa
• Chłodna
• Czerwonego Krzyża
• Drobna
• Gwieździsta
• Hoża (w 2017 głosami mieszkańców przeznaczona do utwardzenia w ramach budżetu obywatelskiego)^[12]
• Huzarska
• Jana Brzozogłowego
• Jasnogórska
• Juliana Tuwima
• Kazimierza Przerwy-Tetmajera
• Klemensa Janickiego
• Kornela Makuszyńskiego
• Księżycowa (281 m; w 2017 utwardzona kosztem 475 tys. 105 zł)^[13][14].
• Mglista
• Mikołaja Kotowicza (w 2018 głosami mieszkańców przeznaczona do utwardzenia w ramach budżetu obywatelskiego)^[15]
• Mroźna
• Nasypowa
• Pochyła
• Pogodna
• Tęczowa
• Wilcza
• Władysława IV
• Władysława Syrokomli
• Wrzesińska
• Zakopiańska
• Słupskich
• Stanisława Bydgosty
• Średzka
• Marcina Orłowity
• Ostroroga
• Słoneczna