Jan Pociej (kanonik)
| ||
| Kraj działania | ||
|---|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | ||
| Data i miejsce śmierci | ||
| Miejsce pochówku | ||
| Rektor seminarium w Chełmie | ||
| Okres sprawowania |
1851-1858 | |
| Wyznanie | ||
| Kościół | ||
| Inkardynacja | ||
| Prezbiterat |
XIX w. | |
| Odznaczenia | ||
| ||
Jan Pociej (ur. 7 października 1799 w Posadowie[1], zm. 8 lipca 1858[2][3] w Warszawie[1]) – unicki duchowny, rektor seminarium w Chełmie, prałat i kanclerz kapituły katedralnej chełmskiej, historyk.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Pochodził z rodu Pociejów[4], do którego należeli m.in. Hipacy Pociej, współtwórca unii brzeskiej i zwierzchnik Kościoła unickiego w Rzeczypospolitej oraz Jan Michał Pociej, biskup włodzimiersko-brzeski (1665–1666). Był synem Eliasza[5], greckokatolickiego proboszcza w Posadowie[6] oraz Anny z Lipnickich. Miał brata Łukasza, późniejszego administratora parafii św. Jerzego w Biłgoraju i proboszcza w Soli, oraz siostrę Teklę, późniejszą żonę ks. Jana Dolinowskiego[7].
Od 1823 był profesorem prawa kanonicznego i historii Kościoła w seminarium duchownym w Chełmie, a także asesorem konsystorza generalnego diecezji chełmskiej. Będąc kanonik katedralnym i oficjał chełmskiej katedry pełnił urząd asesora duchownego wyznania greckounickiego przy Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych (1835-1852). W 1845-1850 wykładał w warszawskim gimnazjum gubernialnym[1].
Choć można znaleźć wzmianki o przywiązania Pocieja do unii z Rzymem[8], to jednak znany był przede wszystkim jako zwolennik oczyszczenia obrządku unickiego z wpływów łacińskich i powrotu do tradycji prawosławnej. W tym zakresie stał się narzędziem polityki rosyjskiej zmierzającej do likwidacji unii w Królestwie Kongresowym. Wraz z ks. Józefem Wójcickim odgrywał znaczącą rolę w okresie administrowania chełmską diecezją unicką przez biskupa Jana Teraszkiewicza. Blisko współpracował z dyrektorem Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych Pawłem Muchanowem[4].
Jako historyk był autorem m.in. Zbioru wiadomości historycznych i aktów dotyczących dziesięcin kościelnych na Rusi (1845) - utworu napisanego wyraźne w interesie władz rosyjskich, rozpoczynającego się od zapewnienia, iż autor nie zamierza bynajmniej uwłaczać, w czemniebądź świetnemu i przezacnemu Klerowi łacińskiemu, ale już na początku zawierającego katalog krzywd, jakich Rusini zaznali od obrządku łacińskiego[9]. Niezależnie jednak od ideologicznej wymowy czy politycznego wykorzystania publikacji książka Pocieja zasadniczo rzetelnie odzwierciedlała dyskryminację najpierw prawosławnych a następnie unitów w Królestwie Polskim i w Rzeczypospolitej – powoływał się na nią nawet niechętny Pociejowi rzymskokatolicki badacz unii brzeskiej, ks. bp Edward Likowski[10].
Znacznie gorzej przyjęte zostało inne dzieło Jana Pocieja – O Jezusie Chrystusie Odkupicielu, tudzież o pierwotnych chrześcijanach i ich domach modlitwy, rzecz ze stanowiska historyczno-religijnego[11]. Na gruncie teologicznym zostało ono skrytykowane przez ks. Piotra Semenenkę[12][13], który w dużej mierze przyczynił się do umieszczenia utworu chełmskiego duchownego na indeksie ksiąg zakazanych (1857)[14].
Rząd rosyjski narzucił Jana Pocieja na stanowisko rektora seminarium duchownego w Chełmie, które objął po przejęciu administrowania diecezją chełmską przez Jana Teraszkiewicza w 1851 r.[15] Pociej przedstawił projekt wprowadzenia wykładów w języku rosyjskim i uniezależnienia seminarium od władzy biskupa, a podporządkowania go Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych. Zakładał też możliwość prowadzenia wykładów przez prawosławnych[4]. Projekt ten został zatwierdzony w 1856 r.[16] Jeszcze wcześniej rektor rozpoczął praktykę wysyłania duchownych unickich na uczelnie prawosławne, m.in. wysłał swojego syna Mikołaja na studia do Moskwy (1852)[17].
Działania Pocieja na rzecz powrotu do tradycji prawosławnych, co w ówczesnej sytuacji oznaczało w rzeczywistości rusyfikację obrządku unickiego i samych unitów, stały się jednym z elementów tworzących grunt pod ostateczną likwidację Kościoła unickiego w zaborze rosyjskim.
Został pochowany na cmentarzu w Czerniczynie[18].
-
Prawosławny cmentarz w Czerniczynie. Nagrobek ks.Jana Pocieja -
Prawosławny cmentarz w Czerniczynie. Fragment tablicy nagrobnej ks.Jana Pocieja
.jpg)
.jpg)
Żona i potomstwo
[edytuj | edytuj kod]14 lipca 1822 r. w Czerniczynie poślubił Mariannę z Chilewskich[18] (błędnie: Chilewiczów[19]), córkę ks. Michała Chylewskiego, greckokatolickiego proboszcza parafii w Czerniczynie, następnie dziekana hrubieszowskiego i kanonika chełmskiego. Miał następujące potomstwo:
- Krystyna (ur. ok. 1823 w Czerniczynie), żona ks. Józefa Tąkiela herbu Korczak, późniejszego proboszcza m.in. w w Kodeńcu i w Ostrowie Lubelskim[20][21] (ślub odbył się 12 września 1840 r. w kościele greckokatolickim w Czerniczynie)[7]
- Emilian (1826 – 1887), ksiądz greckokatolicki, wyświęcony w 1854 r.[7], pisarz konsystorza generalnego diecezji chełmskiej, nauczyciel seminarium duchownego w Chełmie (ok. 1863), internowany w Sandomierzu przez władze rosyjskie, wyemigrował do Galicji, gdzie był kapelanem w Fundacji Skarbka w Drohowyżu[22]
- Joanna (ur. ok. 1833 w Teratynie), żona ks. Juliana Chróściewicza, późniejszego proboszcza w Śniatyczach (ślub odbył się 28 września 1854 r. w kościele greckokatolickim w Czerniczynie)[19]
- Łukasz (ur. ok. 1831), świecki profesor seminarium duchownego w Chełmie, żona: Maria Neümark (ok. 1848) , córka właścicieli dóbr Tursko (ślub odbył się 24 listopada 1857 r. w kościele rzymskokatolickim w Grabowcu)[7], współpracownik ojca, a następnie członek deputacji składającej petycję do cara o przyłączenie do prawosławia wiernych greckounickich (likwidacja unickiej diecezji chełmskiej)
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Marek Minakowski: Jan Pociej. www.sejm-wielki.pl. [dostęp 2022-07-06].
- ↑ Alfabetyczny spis zmarłych kapłanów w Greckokatolickiej Diecezji Chełmskiej 1811-1871. unici.pl. [dostęp 2022-07-06].
- ↑ Alfabetyczny spis zmarłych kapłanów w grecko-katolickiej diecezji chełmskiej 1811-1871. bazylianie.pl, 2009-11-21. [dostęp 2022-07-06].
- ↑ a b c Нищення Унії на Холмщині (до 1875 р.). W: Teofil Kostruba: Як Москва нищила Українську Церкву. Toronto: Українське видавництво "Добра Книжка", 1961. (ukr.).
- ↑ Marek Minakowski: Poszukiwane koligacje dla tomu 27. PSB. [w:] Wielka Genealogia Minakowskiego [on-line]. [dostęp 2013-02-23].
- ↑ Alfabetyczny spis zmarłych kapłanów w Greckokatolickiej Diecezji Chełmskiej 1811-1871. Unici.pl, 2010-06-02. [dostęp 2013-02-18].
- ↑ a b c d Renata Kulik, Henryk Kulik: Ogólny wykaz księży rzymskokatolickich, polskokatolickich, greckokatolickich, prawosławnych i ewangelickich. s. 164.
- ↑ Franciszka Ramotowska. Akta śledcze tajnego towarzystwa „Fraternitas” zawiązanego w Chełmie w 1840 r.. „Przegląd Historyczny”. 70 (2), s. 313, 1979.
- ↑ Jan Pociej: Zbiór wiadomości historycznych i aktów dotyczących dziesięcin kościelnych na Rusi, powagą metryk królewskich koronnych i litewskich, tudzież dekretów roty .... Warszawa: Drukarnia Józefa Unger, 1845.
- ↑ Prawne i społeczne stanowisko Rusinów, a w szczególności unickiego duchowieństwa wyższego i niższego w Polsce. W: Edward Likowski: Dzieje kościoła unickiego na Litwie i Rusi. T. 1. Kraków: 1906.
- ↑ Pociej Jan, ks., O Jezusie Chrystusie Odkupicielu, tudzież o pierwotnych chrześcijanach i ich domach modlitwy, rzecz ze stanowiska historyczno-religijnego. Warszawa 1852.
- ↑ Piotr Semenenko. Ksiądz Jan Pociej i jego dzieło o Jezusie Chrystusie Odkupicielu, tudzież o pierwotnych chrześcijanach i ich domach modlitwy. „Przegląd Poznański”. 17 (204), s. 315-371, 1853.
- ↑ Piotr Semenenko: Ksiądz Jan Pociej i jego dzieło o Jezusie Chrystusie Odkupicielu, tudzież o pierwotnych chrześcijanach i ich domach modlitwy. Pawicki & Gube (przedruk z "Przeglądu Poznańskiego"), 1854.
- ↑ Piotr Semenenko CR, Listy, t. VIII: Listy 1846-1856, w: Studia Zmartwychwstańcze, Rzym 2002, s. 212, 230, 250. [dostęp 2013-02-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
- ↑ Andrzej Gil. Utracona szansa. Unici diecezji chełmskiej wobec rosyjskiego, polskiego i ukraińskiego ruchu narodowego (1815-1875). „Radzyński Rocznik Humanistyczny”. 12, s. 106, 2014. Radzyń Podlaski: Radzyńskie Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych. ISSN 1643-4374.
- ↑ Aleksander Kossowski: Z dziejów unii kościelnej na terenie b. diecezji chełmskiej w latach 1851–1866. Lublin: 1938, s. 10.
- ↑ Aleksander Kossowski: Z dziejów unii kościelnej na terenie b. diecezji chełmskiej w latach 1851–1866. Lublin: 1938, s. 9.
- ↑ a b Mariusz Sawa: Odkrycie na cmentarzu w Czerniczynie (ZDJĘCIA, WIDEO). unici.pl, 2021-10-25. [dostęp 2022-07-06].
- ↑ a b Renata Kulik, Henryk Kulik: Historia Grabowca. Monografia parafii greckokatolickiej i prawosławnej Zaśnięcia Bogurodzicy/ Zmartwychwstania Pańskiego i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Grabowcu. s. 36.
- ↑ Marek Bunia: Popi ostrowscy. mabgen.pl. [dostęp 2022-07-06].
- ↑ P.J.K. Podlasiak: Włodawa we krwi. [w:] Martyrologium: czyli Męczeństwo Unii na Podlasiu [on-line]. totusy.pl, 1922. [dostęp 2022-07-06].
- ↑ Kapłani uniccy d. chełmskiej którzy nie zgodzili się na przyjęcie Prawosławia i przeszli go Galicji w 1876/77. genealogia.okiem.pl. [dostęp 2022-07-06].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jan Dzięgielewski: Pociej (Potij), Adam, później Hipacy. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 27. Warszawa: PAN, 1983, s. 34.
- Bolesław Kumor: Pociej Jan (1799-1858). W: Słownik polskich teologów katolickich. T. 3. Warszawa: ATK, 1982, s. 387-388.
- Rządy biskupa Jana Teraszkiewicza od roku 1851 do 1863. W: Edward Likowski: Dzieje kościoła unickiego na Litwie i Rusi. T. 2. Kraków: 1906.
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
