Jadwiga Witkiewiczowa

z domu Unrug

Jadwiga Witkiewiczowa, fot. Stanisław Ignacy Witkiewicz, 1923
Data i miejsce urodzenia	24 sierpnia 1893 Mokijowce
Data i miejsce śmierci	28 grudnia 1968 Warszawa
Przyczyna śmierci	nowotwór
Miejsce spoczynku	Cmentarz Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku
Zawód, zajęcie	kuratorka sztuki
Miejsce zamieszkania	Warszawa
Małżeństwo	Stanisław Ignacy Witkiewicz (1923–1939)
Krewni i powinowaci	Juliusz Kossak (dziadek)
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Jadwiga Witkiewiczowa, z domu Unrug^[1], „Nina”^[2] (ur. 24 sierpnia 1893 w Mokijowcach, zm. 28 grudnia 1968 w Warszawie) – żona Stanisława Ignacego Witkiewicza i kustoszka jego spuścizny.

Jej matka Jadwiga, była córką malarza Juliusza Kossaka i siostrą Wojciecha. Wyszła za mąż za Zygmunta Unruga, zarządcę majątku Mokijowce. Pochodził on z rodu Unrugów stanowiącego gałąź arystokratycznego rodu niemieckiego von Unruh. Rodzice Jadwigi rozstali się w 1912 i matka wraz z córkami przeniosła się do Warszawy, gdzie na ulicy Brackiej prowadziła pensjonat. Jadwiga otrzymała staranne wykształcenie (ukończyła szkołę średnią A. Wereckiej w Warszawie). W czasie wojny zmarła matka i siostra. Jedynym oparciem dla Jadwigi byli Maria i Wojciech Kossakowie. W 1922 w Zakopanem, gdzie była na kuracji, poznała Witkacego. Po raz drugi przyjechała do Zakopanego w lutym 1923, a 30 kwietnia 1923 odbył się jej ślub ze Stanisławem Ignacym Witkiewiczem. Świadkiem na ślubie był August Zamoyski. Małżeństwo Witkiewiczów przechodziło różne okresy. Tych złych było coraz więcej. W 1925 Jadwiga wyprowadziła się na stałe do Warszawy (zamieszkała przy Brackiej 23).

Od tej pory Witkacy przyjeżdżał do Warszawy dwa razy do roku – wczesną wiosną i jesienią, a Jadwiga latem lub zimą. Jadwiga stała się jego pełnomocniczką w Warszawie. Kontaktowała się z redakcjami czasopism, z wydawcami, osobami, które były właścicielami jego obrazów, kiedy były organizowane wystawy, przepisywała na maszynie jego utwory, robiła korekty artykułów. Była pierwszą czytelniczką większości tekstów literackich i publicystycznych. Witkacy pisał do żony prawie codziennie. Prosił ją wprawdzie, by niszczyła jego listy, ale chyba sam w to nie wierzył.

Mąż chętnie portretował ją – zachował się duży portret pastelowy z 1925^[3] oraz liczne fotografie artystyczne czarno-białe i kolorowane, ujęte jak studium psychologiczne^[4].

Mimo II wojny światowej, okupacji i powstania udało jej się ocalić większość rękopisów Witkacego. Znaczną część listów od niego miała zawsze przy sobie. Resztę już w pierwszych dniach września zakopała w piwnicy kamienicy przy Brackiej, część oddała na przechowanie znajomym. Po wojnie przez długi czas była praktycznie bez środków do życia. Starała się dorabiać przepisywaniem na maszynie. Bardzo długo jedyne pieniądze pochodziły z wrocławskiej Biblioteki Ossolineum, której sprzedała część posiadanych rękopisów Witkacego. Z praw autorskich korzystała jedynie 3 lata bo od października 1956 do 1959, kiedy wygasły w 20 lat po śmierci Witkacego.

W 1961 dzięki interwencji Xawerego Dunikowskiego otrzymała kawalerkę w Warszawie i rentę; żyła odtąd bardzo skromnie. Zmarła na chorobę nowotworową, do końca troszcząc się o spuściznę po mężu. Po śmierci zgodnie z jej wolą została pochowana na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku. Na grobie Halina Leszczyńska (córka Marii Flukowskiej z pierwszego małżeństwa) umieściła tablicę ze słowami: „Ona ocaliła spuściznę literacką St. I. Witkiewicza z pożogi wojennej. Chwała jej za to”^[5].

Zaprzyjaźniona z Marią Flukowską, żoną poety, przekazała obojgu w testamencie archiwum Witkacego (w tym: zespół listów od niego, portrety). Prace te nabyła od Flukowskiej obecna Książnica Pomorska im. Stanisława Staszica w Szczecinie, gdzie są przechowywane.

Jest pochowana na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem (kw. P-III-22)^[6].

• Jadwiga Witkiewiczowa: Wspomnienia o Stanisławie Ignacym Witkiewiczu. W zbiorze: Spotkanie z Witkacym. Red.: Janusz Degler. Jelenia Góra, Teatr im. Cypriana Norwida, 1979, brak numeru ISBN, s. 71–107 – pierwodruk tekstu, datowanego przez autorkę na rok 1953. W tymże tomie na s. 67–70 Anna Micińska omawia tekst (maszynopis, a w części rękopis), spoczywający w szczecińskiej Książnicy Pomorskiej.
• Stanisław Ignacy Witkiewicz: Dzieła zebrane. Tom XIX: Listy do żony (1923–1927). Przygotowała do druku Anna Micińska. Oprac. Janusz Degler. Warszawa, PIW, 2005, ISBN 83-06-02164-9, ISBN 83-06-02179-7.
• Stanisław Ignacy Witkiewicz: Dzieła zebrane. Tom XX: Listy do żony (1928–1931). Przygotowała do druku Anna Micińska. Oprac. Janusz Degler. Warszawa, PIW, 2007, ISBN 978-83-06-03064-8.
• Joanna Siedlecka: Mahatma Witkac. Warszawa, Wyd. Słowo, 1992, ISBN 83-900182-2-5, rozdział: Cesarzowa Zjednoczonej Witkacji.
• Jerzy Lovell: Jak ukradłem duszę. Warszawa, Iskry, 1985, ISBN 83-207072-9-3, rozdział: Pani Jadwiga.