Isabella Stewart Gardner

Isabella Stewart Gardner (1907)
Data i miejsce urodzenia	14 kwietnia 1840 Nowy Jork
Data i miejsce śmierci	17 lipca 1924 Boston
Zawód, zajęcie	kolekcjonerka sztuki
Narodowość	amerykańska
Multimedia w Wikimedia Commons

Isabella Stewart Gardner (ur. 14 kwietnia 1840 w Nowym Jorku, zm. 17 lipca 1924 w Bostonie) – amerykańska kolekcjonerka sztuki, filantropka i mecenas sztuki.

Założycielka muzeum sztuki swego imienia (1903). Budynek muzeum, utrzymany w stylu weneckich pałaców, mieści kolekcję malarstwa, zwłaszcza renesansowego, a poza tym rzeźby, grafiki, książki i rękopisy oraz wyroby rzemiosła artystycznego, z okresu od starożytności do XIX wieku. Motto Gardner, „C'est Mon Plaisir”^[a], charakteryzuje zarówno ducha muzeum, jak i jej własny, beztroski styl^[1].

Isabella Stewart Gardner urodziła się 14 kwietnia 1840 roku w Nowym Jorku jako córka Davida Stewarta, Szkota pochodzenia, który dorobił się fortuny na handlu irlandzkim lnem i inwestycjami w górnictwie oraz Angielki, Adelii Smith^[2]. Najstarsza z czwórki dzieci, Isabella była jedyną, która dożyła wieku dorosłego, stając się z tego powodu oczkiem w głowie rodziców. Była dumna ze szkockiego pochodzenia ze strony ojca, spokrewnionego z królewską linią Stuartów, oraz angielskiego dziedzictwa matki, sięgającego roku 1650, kiedy to jej przodkowie przybyli do Bostonu, a następnie na Long Island. Kształciła się w szkołach prywatnych w Nowym Jorku i Paryżu w latach 1856–1858. W czasie pobytu w Paryżu wyjeżdżała z rodzicami do Włoch, gdzie zetknęła się ze sztuką renesansu i architekturą^[3]. Odwiedziła Rzym, gdzie zwiedzała muzea i antyczne ruiny. Przebywając w Europie wykorzystała czas na naukę języków, sprawiła sobie też nową garderobę. Powróciła do ojczyzny jako pełna życia partnerka do tańca. Była błyskotliwą i zajmującą rozmówczynią. Nie odznaczała się wielką urodą; miała rude włosy i bardzo jasną skórę, a jej portrety ukazują ją jako osobę dość szczupłą w czasach, gdy w modzie były bujne kształty^[4]. Po powrocie poznała Johna Lowella “Jacka” Gardnera, brata Julii Gardner, koleżanki ze szkoły w Paryżu^[3].

10 kwietnia 1860 roku Isabella Stewart wyszła za niego za mąż^[2]. John Gardner był człowiekiem majętnym. Bogactwa Gardnerowie dorobili się na handlu morskim, a później na inwestowaniu w koleje, kopalnie i młyny. Isabella i John zamieszkali przy 152 Beacon Street w Bostonie po ślubie w Nowym Jorku, a w 1863 roku Isabella urodziła pierwsze dziecko, syna. Zmarł on w ciągu dwóch lat na zapalenie płuc. Isabella poroniła wkrótce potem, a lekarze zalecili obojgu małżonkom wyjazd za granicę w celu powrotu Isabelli do zdrowia i odzyskania przez nią dobrego samopoczucia^[3]. Zgodnie z radą oboje z mężem wyjechali do Europy; podróżowali po Skandynawii, Rosji oraz do Wiednia i Paryża. Po powrocie do domu Isabella Stewart Gardner odzyskała zdrowie i pogodę ducha. Oboje nie mieli już dzieci. W 1874 roku wyjechali ponownie za granicę odwiedzając Bliski Wschód, Europę Środkową, i Paryż^[2]. Po powrocie okazało się, że zmarł jej szwagier, Joseph. Oboje z mężem zaadoptowali jego troje osieroconych dzieci^[4]. W Bostonie Isabella Stewart Gardner zyskała opinię osoby ekscentrycznej i oryginalnej, nazywano ją „jednym z siedmiu cudów Bostonu”^[3].

W latach 70. zaczęła na serio zbierać książki, rękopisy i grafiki. Radą w tym zakresie często służył jej Charles Eliot Norton. Później jej zainteresowania przesunęły się w stronę malarstwa, a Bernard Berenson ukierunkował jej gust w stronę renesansu. W jej kolekcji znalazły się dzieła takich mistrzów jak: Giotto di Bondone, Sandro Botticelli, Tycjan, Rembrandt, Jan Vermeer, Peter Paul Rubens i inni. Nabywała również prace artystów współczesnych, których znała, w tym Johna Singera Sargenta, Jamesa McNeilla Whistlera i Andersa Zorna^[1].

Począwszy od końca lat 80. Gardnerowie często podróżowali po Ameryce, Europie i Azji, aby poznać inne kultury i poszerzyć swoją wiedzę na temat sztuki na całym świecie. Isabella Stewart Gardner opisywała z pasją swoje podróże. Ulubionym jej celem stała się Wenecja. Razem z mężem regularnie bywała w Palazzo Barbaro, znaczącym ośrodku artystycznym, skupiającym amerykańskich i angielskich emigrantów w Wenecji. Podczas pobytu w tym mieście kupowała dzieła sztuki i antyki, chodziła do opery oraz jadała obiady w towarzystwie emigracyjnych artystów i pisarzy. Jej miłość do miasta i do kultury włoskiej zainspirowała ją do założenia muzeum. Po powrocie do Bostonu została organizatorką rozrywek i regularną sponsorką Boston Symphony Orchestra. Razem z mężem gościła znane postacie ze świata kultury, takie jak: pisarka Sarah Orne Jewett, pisarz i filozof George Santayana, działaczka społeczna Julia Ward Howe czy malarz John Singer Sargent. W archiwach zachowało się ponad 7 000 listów od 1 000 korespondentów^[2].

Swoje zbiory Gardnerowie początkowo trzymali w domu, ale w 1896 roku stwierdzili, że jest on już za mały na ekspozycję dzieł sztuki. Zwrócili się do jednego z architektów z prośbą o zaprojektowanie odpowiedniego budynku^[2]. Jack Gardner zmarł 10 grudnia 1898 roku zostawiając Isabelli w spadku nieruchomość wartą 3,6 miliona dolarów, która dawała jej roczny dochód w wysokości 97 tysięcy dolarów w czasach, gdy podatek dochodowy nie istniał^[4]. Isabella kontynuowała koncepcję budowy muzeum. W 1898 roku kupiła w tym celu działkę. Architekt Willard T. Sears sporządził plany i w czerwcu 1899 ruszyła budowa Fenway Court. Isabella Stewart Gardner nadzorowała regularnie budowę. Budowa została zakończona w listopadzie 1901, a następny rok Gardner spędziła na rozmieszczaniu swojej kolekcji w nowym budynku. W styczniu 1903 roku jej muzeum zostało otwarte^[2].

.

Znalazło się w nim wiele cennych, europejskich dzieł sztuki. Pomocą w ich nabywaniu służył Isabelli Stewart Gardner dawny znajomy, krytyk sztuki, Bernard Berenson. To on doradził jej zakup obrazów z epoki włoskiego renesansu. Tylko nieliczni kolekcjonerzy byli wtedy zainteresowani tego typu dziełami, a Gardner była jedną z pierwszych, która zaczęła je z całą powagą gromadzić. Kupowała je od zubożałych klasztorów i pomniejszych rodzin książęcych. W jej muzeum znalazło się słynne Porwanie Europy Tycjana, a także jedno z arcydzieł malarstwa holenderskiego, Koncert Jana Vermeera. Nabyła również autoportret Rembrandta oraz Burzę na jeziorze galilejskim, jedyne dzieło marynistyczne tego artysty^[4].

W 1919 roku doznała udaru mózgu i została częściowo sparaliżowana. Nie mogła odwiedzać ani przyjmować przyjaciół^[3]. Zmarła 17 lipca 1924 roku. Została pochowana na Mount Auburn Cemetery w Cambridge, pomiędzy mężem a synem^[2].

Isabella Stewart Gardner była jedną z najważniejszych kobiecych mecenasów sztuki. Była mecenasem i przyjacielem czołowych artystów i pisarzy swego czasu, takich jak John Singer Sargent, James McNeill Whistler i Henry James. W ciągu trzech dekad podróżowania po świecie i współpracy z najważniejszymi mecenasami sztuki i doradcami, jak Bernard Berenson i Okakura Kakuzō zgromadziła znaczącą kolekcję dzieł sztuki, na którą składały się obrazy, meble, tkaniny i przedmioty z różnych kultur i okresów, w tym znane europejskie obrazy i rzeźby oraz wyroby rzemiosła artystycznego. W 1903 roku ukończyła budowę muzeum swojego imienia, przewidzianego do przechowywania swojej kolekcji Zmarła pozostawiając w spadku 1 milion dolarów na wsparcie muzeum. Zostawiła również spore zapisy na towarzystwo zapobiegania przemocy wobec dzieci, szkołę zawodową dla dzieci niepełnosprawnych czy towarzystwo opieki nad zwierzętami^[2].