Instytut Politechniczny i Rolniczo-Leśny – polska wyższa szkoła zawodowa, istniejąca w Puławach (ówczesna nazwa – Nowa Aleksandria) pod zaborem rosyjskim, w latach 1862–1869.

Instytut został utworzony na bazie Instytutu Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa (dawnego Agronomicznego) w Marymoncie koło Warszawy oraz Gimnazjum Realnego, mieszczącego się wcześniej w Pałacu Kazimierzowskim w Warszawie, z których do Puław przeniesiono personel i całe wyposażenie.

Mieścił się w przejętym przez rząd carski po powstaniu listopadowym Pałacu Czartoryskich, w którego pomieszczeniach wcześniej znajdował się Instytut Wychowania Panien, zwany też Instytutem Aleksandryjskim. Językiem wykładowym w nowej uczelni był język polski. Uczelnia składała się z 5 wydziałów: rolniczego, leśnego, mechanicznego, inżynierii cywilnej i chemiczno-górniczego. Studia na wydziale rolniczym i leśnym miały trwać 2 lata, a na pozostałych – 3 lata. W 1862, na pierwszy rok studiów, zapisało się 356 słuchaczy.

Zajęcia w uczelni trwały tylko 3 miesiące, gdyż po wybuchu powstania styczniowego władze rosyjskie zamknęły Instytut dla studentów w styczniu 1863. W krótkim okresie swojej działalności dydaktycznej instytut stał się ośrodkiem patriotycznej konspiracji młodzieży polskiej, a wielu jego studentów (m.in. Adam Chmielowski, czyli późniejszy Brat Albert, i Maksymilian Gierymski) wstąpiło do oddziału powstańczego Leona Frankowskiego.

Po przerwaniu działalności dydaktycznej Instytut kontynuował działalność naukową. Jednocześnie pojawił się projekt władz rosyjskich podzielenia Instytutu Politechnicznego i Rolniczo-Leśnego na 2 oddzielne uczelnie: Instytut Rolniczo-Leśny, z siedzibą nadal w Puławach, oraz Instytut Politechniczny, który miał być przeniesiony do Łodzi. Ostatecznie, na skutek sprzeciwu carskiego ministra oświaty Dmitrija Tołstoja, Instytut Politechniczny nie został powołany, a Instytut Politechniczny i Rolniczo-Leśny w Puławach przekształcono w 1869 w Instytut Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa z rosyjskim językiem wykładowym.

 Zobacz też kategorię: Absolwenci i studenci Instytutu Politechnicznego i Rolniczo-Leśnego w Puławach.

• Publikacje:
  • Krasowicz S., 145 lat Puławskiego Ośrodka Badań Rolniczych, Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa–Państwowy Instytut Badawczy, Puławy 2007, plik.pdf.
  • Rzeszut H., Zarys historii Biblioteki Głównej Politechniki Warszawskiej, Zeszyty Historyczne Politechniki Warszawskiej, 12/2008, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2008, s. 9–10, ISSN 1427-308X.
  • Zahorska J., Polski Słownik Biograficzny, biografia Leona Frankowskiego, t. VII, 1948–1958.
• Strony WWW:
  • Historia Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. iung.pulawy.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-08-06)]..
  • Przybyszewski M., Kształcenie dla potrzeb gospodarki na ziemiach polskich w XIX w.. historia.terramail.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-25)]..
  • Historia badań w zakresie ochrony roślin w Polsce na stronie Instytutu Ochrony Roślin – Państwowego Instytutu Badawczego w Poznaniu. ior.poznan.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-11-07)]..
  • Biografia Adama Chmielowskiego na stronie Bractwa Miłosierdzia im. Św. Brata Alberta. albert.lublin.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-03)]..