Hypselodelphys
_(24076631229).jpg) Hypselodelphys poggeana | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
Hypselodelphys |
| Nazwa systematyczna | |
| Hypselodelphys (K.Schum.) Milne-Redh. Bull. Soc. Roy. Bot. Belgique 83: 12 (1950)[3] | |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
non designatus[4] | |
Hypselodelphys (K. Schum.) Milne-Redh. − rodzaj roślin z rodziny marantowatych. Należy do niego osiem gatunków występujących w zachodniej i środkowej Afryce[3]. Są roślinami żywicielskimi rusałkowatych z rodzaju Bebearia[5], stanowią też składnik diety szympansów długowłosych[6]. Wykorzystywane są jako rośliny lecznicze, włóknodajne, spożywcze i magiczne.
Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów υψηλός ('ypsilos – wysoki) i δελφύς (delphys – łono)[7].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]_(20947895891).jpg)
- Pokrój
- Wieloletnie, pnące lub wspinające się rośliny zielne o smukłych, przypominających bambus pędach[8], osiągających 10 metrów długości[9].
- Liście
- Ogonki liściowe krótkie. Blaszki liściowe podługowate, eliptyczne lub jajowate, zaostrzone, asymetryczne[8].
- Kwiaty
- Wyrastają w parach w zredukowanych wierzchotkach zebranych mniej więcej dwurzędowo w prosty lub rozgałęziony kłosowaty kwiatostan[8]. Podsadki podługowatolancetowate, ściśle zachodzące na siebie przed kwitnieniem, krótkotrwałe[8]. Przysadki gruczołowate[10], rogowate[8]. Listki zewnętrznego okółka okwiatu wolne, nieco nierówne[8]. Listki wewnętrznego okółka zrośnięte w rurkę[8], około jednej czwartej długości łatek[10], które są odgięte i często żłobkowane odosiowo[8]. Dwa zewnętrzne prątniczki listkowate, różnej wielkości[10]. Kapturkowaty prątniczek z wyrostkiem rozwidlonym na dwie nierówne części[10]. Zalążnia trójkomorowa[10], szorstka[8]. Szyjka słupka gruba, zakrzywiona wierzchołkowo, zwieńczona nieco wklęsłym, skośnym znamieniem[8].
- Gatunki podobne
- Trachyphrynium braunianum o pękających owocach i nasionach z dużą osnówką[8].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]- Pozycja systematyczna
- Rodzaj z rodziny marantowatych (Marantaceae) z rzędu imbirowców (Zingiberales)[2].
- Wykaz gatunków[3]
- Hypselodelphys hirsuta (Loes.) Koechlin
- Hypselodelphys lopei A.C.Ley
- Hypselodelphys poggeana (K.Schum.) Milne-Redh.
- Hypselodelphys scandens Louis & Mullend.
- Hypselodelphys triangularis Jongkind
- Hypselodelphys velutina Jongkind
- Hypselodelphys violacea (Ridl.) Milne-Redh.
- Hypselodelphys zenkeriana (K.Schum.) Milne-Redh.
Zastosowanie użytkowe
[edytuj | edytuj kod]- Rośliny lecznicze
- W medycynie tradycyjnej w Kamerunie przetwory z korzeni H. scandens stosuje się przy leczeniu ran, bólów głowy i problemów z sercem. W Demokratycznej Republice Konga wywar z korzenia H. scandens stosowany jest jako lewatywa na hemoroidy. Preparaty z kłączy H. zenkeriana stosuje się w leczeniu owrzodzeń. W Beninie liście H. violacea stanowią składnik preparatów pitych w celu leczenia kifozy. W rejonie rzeki Ubangi w Afryce Środkowej suszone i sproszkowane owoce H. violacea stosowane są jako środek wymiotny i w przypadku ukąszeń przez węże[9].
- Rośliny spożywcze
- W Sierra Leone spożywa się miąższ owoców H. poggeana i H. violacea[9].
- Rośliny włókniste
- Pędy roślin z gatunków Hypselodephys poggeana, H. scandens i H. violacea wykorzystywane są do wiązania, szczególnie przy budowie chat, i robienia pułapek na małe zwierzęta. Pędy H. zenkeriana wykorzystywane są jako tyczki przy budowie chat[9]. W Demokratycznej Republice Konga rozcięte łodygi wykorzystuje się do wyplatania mat i kapeluszy. Podobnie wykorzystywane są łodygi H. violacea w Gabonie. W Ghanie puste w środku łodygi H. poggeana i H. violacea służą jako gwizdki. Liście H. scandens wykorzystuje się na strzechy, do owijania i pakowania żywności. W Kamerunie wytwarza się z nich takie artykuły, jak kubki, lejki, wachlarze i parasole. Liście H. poggeana i H. violacea służą do pakowania[9].
- Rośliny magiczne
- Łodygom Hypselodelphys violacea przypisuje się działanie magiczne, odstraszające czarownice; były używane jako różdżki[7].
- Inne zastosowania
- W Nigerii nasiona H. poggeana używane są do wyrobu naszyjników. W Demokratycznej Republice Konga dziewczęta czasami noszą kawałek ogonka liściowego tej rośliny jako ozdobę górnej wargi[9].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2023-09-17] (ang.).
- ↑ a b c Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2023-11-19]. (ang.).
- ↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2023-11-18]. (ang.).
- ↑ Hypselodelphys. Global Biotic Interactions (GloBI). [dostęp 2023-11-19].
- ↑ Michiko Fujisawa, Kimberley J. Hockings, Aly Gaspard Soumah, Tetsuro Matsuzawa. Placentophagy in wild chimpanzees (Pan troglodytes verus) at Bossou, Guinea. „Primates”. 57 (2), s. 175–180, 2016-04. DOI: 10.1007/s10329-016-0510-x.
- ↑ a b Umberto Quattrocchi: CRC World Dictionary of Medicinal and Poisonous Plants. CRC Press, 2012, s. 2049. ISBN 978-1-4822-5064-0.
- ↑ a b c d e f g h i j k E. Milne-Redhead. Notes on African Marantaceae: I. „Kew Bulletin”. 5 (2), s. 157–163, 1950. DOI: 10.2307/4117216.
- ↑ a b c d e f Brink M., Achigan-Dako E.G.: Plant resources of tropical Africa. T. 16: Fibres. Weikersheim: Margraf, s. 273-276. ISBN 978-92-9081-481-8.
- ↑ a b c d e f g L. Andersson: Marantaceae. W: Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 4: Flowering Plants. Monocotyledons: Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 292-3. DOI: 10.1007/978-3-662-03531-3. ISBN 978-3-662-03531-3. (ang.).
Identyfikatory zewnętrzne (takson):
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
Cover photo is available under {{::mainImage.info.license.name || 'Unknown'}} license.
Cover photo is available under {{::mainImage.info.license.name || 'Unknown'}} license.
Credit:
(see original file).
