Haliamfora

H. chimantensis
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	wrzosowce
Rodzina	kapturnicowate
Rodzaj	heliamfora
Nazwa systematyczna
Heliamfora Bentham Proc. Linn. Soc. London 1: 53. 3 Mar 1840
Typ nomenklatoryczny
H. nutans Bentham[3]
Zasięg
Multimedia w Wikimedia Commons

Heliamfora (Heliamphora) – rodzaj roślin należący do rodziny kapturnicowatych (Sarraceniaceae). Według The Plant List należy do niego 8-13 gatunków^[4]. Wszystkie występują w obrębie Wyżyny Gujańskiej w Ameryce Południowej i są roślinami mięsożernymi. Zasięg rodzaju ograniczony jest do Wyżyny Gujańskiej, na pograniczu Wenezueli, Gujany i Brazylii. Nazwa rodzajowa pochodzi od greckich słów określających miejsce występowania i charakterystyczny kształt liści – helos = bagno, amphora = amfora^[5]. Pierwszy gatunek (H. nutans) odkryty został w 1839 roku przez Roberta Schomburgka i przez 90 lat pozostawał jedynym znanym przedstawicielem rodzaju. Ze względu na trudną dostępność gór, w których heliamfory występują – kolejne gatunki odkrywane były stopniowo i do końca XX wieku znano ich tylko 6^[6]. W XXI wieku odkryto kilkanaście kolejnych gatunków^{[7][8][9][10][11][12][13]}.

Pokrój

Rośliny zielne lub pnącza z liśćmi pułapkowymi wyrastającymi w rozetach z różnej długości kłącza (od bardzo krótkiego do 3 m długości)^[5].

Liście

Przystosowane do chwytania ofiar – mają różną wysokość (od 5 do 35 cm) jednak u wszystkich gatunków podobny kształt dzbanka. Specyficzny kształt powstał w wyniku zwinięcia blaszki liściowej i zrośnięcia jej na pewnym odcinku od nasady^[6]. Są zielone, w górze często czerwono nabiegłe, na szczycie mają łyżeczkowaty, czerwony wyrostek. W górnej, szeroko rozwartej części liścia, pod wyrostkiem wnętrze dzbanka okryte jest włoskami skierowanymi w dół. Poniżej powierzchnia liścia jest gładka, a dzbanek się zwęża. Kolejna strefa liścia pokryta jest szorstkimi włoskami, a na samym dnie znajdują się gęste i gładkie włoski. W dzbanku gromadzi się woda opadowa przelewająca się przez otwór, dzięki czemu utrzymuje się jej stały poziom, a liście nie przewracają się pod ciężarem wody^[5].

Kwiaty

Zwisające, zebrane są w kilkukwiatowe grona na wysokiej szypule (do ok. 60 cm wysokości), często czerwono nabiegłej. Okwiat niezróżnicowany, tworzony jest przez 4, rzadziej 5 lub 6 owalnych listków koloru białego, różowawego lub czerwonego. Pręciki są liczne (8 lub więcej), słupek pojedynczy, utworzony z 3 lub 4 owocolistków, na szczycie szyjki ze znamieniem trójłatkowym^[5][6].

Owoce

Torebka zawierająca liczne i oskrzydlone nasiona^[5].

Mechanizm polowania

Rośliny kuszą swoje ofiary ubarwieniem i słodkawym zapachem. Zwabiony owad ześlizguje się z krawędzi dzbanka i wpada do jego wnętrza, które pokryte jest skierowanymi w dół włoskami utrudniającymi wydostanie się. Ostatecznie ofiara tonie w wodzie wypełniającej dzbanek. Heliamfory nie wytwarzają enzymów trawiennych lub niewielkie ich ilości. Trawieniem zajmują się bakterie obecne w płynie wypełniającym dzbanek^[5].

Siedlisko

Naturalne środowisko heliamfor to brzegi strumieni i zabagnienia na szczytach zerodowanego płaskowyżu osiągającego 3000 m n.p.m. o niemal pionowych krawędziach. Klimat jest odmienny od warunków panujących u podnóża gór. Opady są znacznie mniejsze (około 2590 mm rocznie), ale wilgotność jest duża. Wieją silne wiatry. Podłoże jest ubogie, a gleba jest wypłukiwana przez wodę^[5]. Heliamfory najczęściej rosną na odkrytych terenach, wystawione na bezpośrednie działanie dużych ilości światła, ale średnie roczne temperatury wynoszą 8-18 °C. Noce są bardzo chłodne, lecz bez mrozów^[14].

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG III z 2009)

Rodzaj należy do rodziny kapturnicowatych Sarraceniaceae, rzędu wrzosowców wchodzącego w skład grupy astrowych (asterids) w obrębie dwuliściennych właściwych (eudicots)^[2]. Uznawany jest za rodzaj pierwotny (bazalny) w obrębie rodziny, na co wskazywać ma m.in. brak wieczka i gruczołów trawiennych^[5].

Wykaz gatunków^[5][4]

• Heliamphora chimantensis Wistuba, Carow & Harbarth
• Heliamphora folliculata Wistuba, Harbarth & Carow
• Heliamphora heterodoxa Steyerm. – heliamfora zmienna
• Heliamphora hispida Wistuba & Nerz
• Heliamphora ionasi Maguire – heliamfora Jonasa
• Heliamphora minor Gleason – heliamfora drobna
• Heliamphora nutans Benth. – heliamfora zwisła
• Heliamphora tatei Gleason

Heliamfory są roślinami raczej trudnymi w hodowli. Stosunkowo łatwo jest uprawiać tylko heliamforę zmienną^[5].

Rozmnażanie

Stosowane jest rozmnażanie generatywne przez wysiew nasion na podłoże z torfowców jednak kiełkowanie jest słabe i długotrwałe. Siewki mogą pojawić się dopiero po jednym roku, a po kolejnym osiągają tylko 1,5 cm wysokości. Dorosłe rośliny można rozmnażać wegetatywnie przez podział kłącza^[5].

Wymagania

Heliamfory źle znoszą wysokie temperatury, przekraczające 25 °C. Latem najlepiej rosną w przedziale 15-22 °C, zimą w temperaturze o kilka stopni niższej. Wymagają wysokiej wilgotności (powyżej 80%) – bardzo korzystne jest dla nich zamgławianie. Podłoże powinno być stale wilgotne, ale woda nie może w nim stagnować. Najlepiej rosną w podłożu ze świeżych, ale rozdrobnionych torfowców. Wymagają stanowiska dobrze naświetlonego przez cały rok, ale najlepiej światłem rozproszonym^[5].