Ten artykuł od 2023-02 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon ((Dopracować)) z tego artykułu.

Helena Lehr

Helena Lehr w redakcji "Młodego Polaka w Niemczech", 1939 rok
Data i miejsce urodzenia	16 lutego 1913 r. Berlin
Data i miejsce śmierci	10 maja 1998 r. Warszawa
Zawód, zajęcie	nauczycielka dziennikarka
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Helena Lehr (ur. 16 lutego 1913 w Berlinie, zm. 10 maja 1998 w Warszawie) – działaczka międzywojennego Związku Polaków w Niemczech, nauczycielka, harcerka i dziennikarka. Pracowała jako redaktorka „Młodego Polaka w Niemczech”.

Blisko współpracowniczka Edmunda Jana Osmańczyka, z którym znała się osobiście już od czasów młodości. W czasie wojny została aresztowana i trafiła na cztery miesiące do obozu koncentracyjnego w Ravensbrück^[1].

Po wojnie pracowała m.in. jako redaktorka Zachodniej Agencji Prasowej oraz programów Polskiego Radia. Dzięki jej wysiłkom ocalone zostały przedwojenne dokumenty i fotografie Związku, które zgromadziła w swoim warszawskim domu. Na ich podstawie w 1972 roku ukazał się album pt. „Polacy spod znaku Rodła”^[1].

Była córką Georga Lehra, inspektora pocztowego w Berlinie oraz Stanisławy Schmidt, pochodzącej z Wielkopolski. W latach 1918–1928 uczęszczała do Szkoły Przygotowawczej w Aninie (trzy klasy wstępne) oraz do Publicznej Szkoły Wydziałowej (sześć klas). Po uzyskaniu małej matury (28 czerwca 1928 r.) wyjechała do Berlina, gdzie uczyła się języka niemieckiego i uczestniczyła w Wyższych Kursach Handlowych. Od 1 października 1931 r. pracowała w Centrali Związku Polaków w Niemczech na różnych stanowiskach. W 1928 roku wstąpiła do Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech, początkowo jako członek drużyny harcerskiej, a następnie jako drużynowa, a od 1937 r. jako instruktorka zuchowa. Okres jej aktywności w harcerstwie przypadał na lata 1928 – 1939. Zaangażowała się wtedy również w działalność Koła Młodzieży Gimnazjalnej Żeńskiej w Domu Polskim w Berlinie. Regularnie organizowała wyjazdy wakacyjne do Polski na kursy i obozy szkolące kadrę instruktorską, a także pogłębiała swoją wiedzę i zdobywała doświadczenie, kompletowała także niezbędne materiały do pracy z zuchami. W latach 30. współorganizowała obozy harcerskie na terenie Polski, a także organizowała polską świetlicę w Berlinie. W kwietniu 1935 r. brała udział w Światowym Zjeździe Polaków w Warszawie. Od 1936 r. podejmowała naukę śpiewu i tańca oraz gry na akordeonie i pianinie. Rok później zaangażowała się w kierowanie polskich obozów harcerskich na terenie Niemiec. Skupiała się na pogłębianiu świadomości narodowej oraz pielęgnacji polskich obyczajów ludowych. Wiosną 1937 r. objęła funkcję zastępcy kierownika Wydziału Zuchowego Naczelnictwa ZHPwN w stopniu podharcmistrza. Była blisko związana z młodzieżą Opolszczyzny jako komendantka żeńskich obozów harcerskich i kierowniczka kursów na Śląsku Opolskim. W 1938 r. została komendantką pierwszego obozu zuchowego w Raciborzu, w Domu Polskim. Wspólnie z innymi działaczami ZPwN brała udział w przygotowaniach do Kongresu Polaków w Niemczech. Jeszcze przed wybuchem wojny, wraz z Edmundem Janem Osmańczykiem, współredagowała „Leksykon Polactwa w Niemczech”.

Tuż po wybuchu II wojny światowej wróciła do Polski, do rodziny mieszkającej pod Żninem. 16 października 1939 r. została aresztowana przez Gestapo. Z Aresztu Śledczego w Poznaniu przy ul. Młyńskiej 1 została wywieziona do Berlina, a 28 października 1939 r. osadzona w obozie koncentracyjnym w Ravensbrück jako nr 2291. 20 lutego 1940 roku została zwolniona z obozu i zatrudniona przymusowo, pod nadzorem Gestapo, u komisarza ds. likwidacji majątku polskiego w Niemczech. Na zlecenie Urzędu Pracy w 1941 r. znalazła zatrudnienie w przedsiębiorstwie elektrotechnicznym „Elektrosignal” w Berlinie, na stanowisku sekretarki. W lutym 1944 r., po zbombardowaniu gmachu fabrycznego w Berlinie, fabryka wraz z personelem została przeniesiona do Srebrnej Góry, na Dolnym Śląsku.

W styczniu 1946 roku Helenie Lehr przyznano obywatelstwo polskie. W latach 1945–1947 kierowała sekretariatem fabryki, po czym zwolniła się w celu podjęcia pracy dziennikarskiej. 15 sierpnia 1947 r. została powołana przez Komitet do Spraw Zagranicznych Ziem Odzyskanych do współpracy w Redakcji Zagranicznej Zachodniej Agencji Prasowej w Warszawie jako sekretarz redakcji i redaktor. Dwa lata później, w związku z likwidacją ZAP-u, przeszła na stanowisko referenta prasowego w Centralnym Związku Spółdzielczym, a później w Centralnym Biurze Wystaw Artystycznych. W latach 1950–1955 pracowała w Polskim Radio, w redakcji programów niemieckojęzycznych dla zagranicy oraz jako tłumaczka przy kongresach i zjazdach. W 1955 r. przerwała pracę etatową z powodów rodzinnych, podejmując się prac zleconych, redakcyjnych i tłumaczeń dla Wydawnictw Handlu Zagranicznego Agencji Wydawniczej „RUCH”, Polskiej Agencji Prasowej oraz Agencji „INTERPRESS”. Na zlecenie wydawnictwa PWN przystąpiła do prac redakcyjno-edytorskich nad „Encyklopedią Spraw Międzynarodowych i ONZ” Edmunda Jana Osmańczyka. Od 1971 r. aż do śmierci prowadziła, uzupełniała i poszerzała Archiwum Rodła, współpracując m.in. z Instytutem Śląskim w Opolu oraz z Opolskim Towarzystwem Kulturalno-Oświatowym.

W 1985 r. otrzymała odznakę ZNP za tajne nauczanie oraz Medal Rodła, a w 1971 r. Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski.

W 2014 roku imienia Heleny Lehr został nazwany skwer w Opolu, znajdujący się przy ulicy Zamkowej^[2].

• Jan Cofałka, Helena Lehr [w:] Ślązacy w świecie, Warszawa 2015, s. 336-339.
• Jan Cofałka, Helena Lehr, „Indeks. Pismo Uniwersytetu Opolskiego” 2014, nr 1-2, s. 88-89.
• Janina Hajduk-Nijakowska, Nowości w naszym Archiwum Rodła. Dokumenty zebrane przez Helenę Lehr trafiły do Opola, „Indeks. Pismo Uniwersytetu Opolskiego” 2022, nr 5-6, s. 56-58.
• Urszula Zajączkowska, Helena Lehr – wielka nieobecna. W setną rocznice Związku Polaków w Niemczech, Ę„Indeks. Pismo Uniwersytetu Opolskiego” 2022, nr 5-6, s. 54-55.
• Dokumenty Stowarzyszenia „Rodło Opole”