HMS Havock

Okręt bliźniaczy HMS „Haste”
Klasa	niszczyciel
Typ	H
Historia
Stocznia	W. Denny & Brothers, Dumbarton
Położenie stępki	15 maja 1935
Wodowanie	7 lipca 1936
Royal Navy
Wejście do służby	18 stycznia 1937
Los okrętu	zniszczony po wejściu na mieliznę 6 kwietnia 1942
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	standardowa: 1340 ts pełna: 1859 ts
Długość	98,5 m
Szerokość	10,1 m
Zanurzenie	3,8 m
Napęd
3 kotły, 2 turbiny Parsonsa, 2 śruby, 34 000 shp
Prędkość	36 węzłów
Zasięg	5530 Mm przy 15 w.
Uzbrojenie
4 działa kal. 120 mm (4 x I) 8 wkm plot. kal. 12,7 mm (2 x IV) 8 wyrzutni torped kal. 533 mm (2 x IV) bomby głębinowe
Załoga	145 oficerów i marynarzy

HMS Havock – brytyjski niszczyciel z okresu II wojny światowej, należący do typu H. Nosił numer burtowy H43. W latach 1937−1939 operował na Morzu Śródziemnym, patrolując między innymi wybrzeża hiszpańskie. Tuż przed wybuchem wojny został przesunięty na Atlantyk, zaś w 1940 roku wszedł w skład Home Fleet. Wziął udział w kampanii norweskiej, by już w maju 1940 roku powrócić na Morze Śródziemne. Przez następne dwa lata był aktywnie wykorzystywany na tym akwenie. Został wysadzony przez własną załogę 6 kwietnia 1942 roku, po wejściu na mieliznę u wybrzeży Tunezji.

„Havock” powstał w ramach programu rozbudowy floty na rok 1934 jako jedna z jednostek typu H, kolejnego w długiej linii rozwojowej brytyjskich okrętów tej klasy, zbiorczo określanych mianem typów A-I^[1]. Stępkę pod budowę niszczyciela położono w stoczni W. Denny & Brothers (znanej w skrócie jako Denny) w Dumbarton w Szkocji 15 maja 1935 roku. Wodowanie odbyło się 7 lipca 1936 roku, zaś przyjęcie do służby 18 stycznia 1937 roku. Był szóstym okrętem Royal Navy noszącym tę nazwę^[2]. Całkowity koszt budowy niszczyciela wyniósł 248 470 funtów^[1]. Otrzymał numer burtowy (pennant number) H43^[3].

 Osobny artykuł: Niszczyciele typu G/H.

„Havock” miał charakterystyczną dla niszczycieli z okresu przed II wojną światową konstrukcję kadłuba, z wzniesioną dziobówką i uskokiem na wysokości masztu przedniego^[4]. Przy wyporności standardowej 1340 ton angielskich (ts) i pełnej 1859 ts miał długość całkowitą 98,5 m, szerokość maksymalną 10,1 m oraz średnie zanurzenie 3,8 m^[5]. Napęd stanowiły dwie turbiny parowe systemu Parsonsa(inne języki) o łącznej mocy 34 000 shp. Parę do turbin dostarczały trzy kotły typu Admiralicji, umieszczone w dwóch kotłowniach. Spaliny były odprowadzane przez dwa kominy. Prędkość maksymalna niszczyciela wynosiła 36 węzłów^[4], zasięg 5530 mil morskich przy prędkości ekonomicznej 15 węzłów^[5].

Główne uzbrojenie artyleryjskie okrętu stanowiły cztery działa QF 4,7 inch Mark IX kal. 120 mm, rozmieszczone po dwa na dziobie i rufie, w superpozycji. Do obrony przeciwlotniczej przeznaczono dwa poczwórnie sprzężone wielkokalibrowe karabiny maszynowe Vickers kal. 12,7 mm. Na śródokręciu niszczyciel posiadał dwie poczwórne wyrzutnie torpedowe kal. 533 mm^[4]. Dla zwalczania okrętów podwodnych przewidziano dwa miotacze i zrzutnię bomb głębinowych na rufie, z zapasem 20 ładunków^[5].

Wobec wczesnej utraty okrętu nie przeszedł on nigdy głębszej modyfikacji uzbrojenia, której poddawane były jednostki przeznaczone do służby eskortowej^[6]. Około wiosny 1940 roku, podobnie jak na innych brytyjskich niszczycielach, zamieniono na nim drugi poczwórny aparat torpedowy na działo przeciwlotnicze kal. 76 mm. W 1941 roku dodano dwa działka przeciwlotnicze Oerlikon kal. 20 mm na skrzydłach nadbudówki dziobowej i zamontowano radar typu 286 na maszcie oraz radionamiernik MF/DF. W 1942 roku zamieniono mało skuteczne dwa poczwórne wkm-y na śródokręciu na pojedyncze działka 20 mm Oerlikon^[7].

Etatowa załoga niszczyciela po wejściu do służby wynosiła 145 oficerów i marynarzy^[4].

Po wejściu do służby, „Havock” został przydzielony do 2. Flotylli Niszczycieli (2nd Destroyer Flotilla) i skierowany na Morze Śródziemne, gdzie odbywał patrole zgodnie z brytyjską polityką nieingerencji w czasie wojny domowej w Hiszpanii^[8][9]. 13 marca 1937 roku wraz z „Gypsy” był nieskutecznie bombardowany w rejonie Majorki przez samoloty frankistowskie^[10]. W nocy z 31 sierpnia na 1 września 1937 roku „Havock” został zaatakowany torpedą przez niezidentyfikowany okręt podwodny, lecz torpeda chybiła^[11]. W odpowiedzi niszczyciel zaatakował okręt podwodny bombami głębinowymi (na takie działania przeciwko „pirackim” okrętom podwodnym zezwoliła Admiralicja 17 sierpnia), ale uciekł on z nieznacznymi uszkodzeniami^[12]. Dopiero po zakończeniu II wojny światowej i ujawnieniu włoskich archiwów okazało się, że napastnikiem był włoski „Iride” pod dowództwem księcia Junio Valerio Borghese, wypożyczony marynarce frankistowskiej (wraz z załogą) w ramach pomocy wojskowej^[11]. W sierpniu 1939 roku „Havock” został wysłany do Wielkiej Brytanii na krótki remont w Sheerness^[8].

W dniu przystąpienia Wielkiej Brytanii do działań wojennych 3 września 1939 roku, „Havock” przebywał na Atlantyku w drodze do Freetown, gdzie dołączył do Force K, zespołu okrętów patrolujących ocean w poszukiwaniu niemieckich rajderów i łamaczy blokady. W listopadzie 1939 roku został odesłany do kraju w celu przeprowadzenia kolejnego przeglądu stoczniowego. Po jego zakończeniu i odbyciu prób morskich niszczyciel został przydzielony do Home Fleet i przebazowany do Scapa Flow, wchodząc ponownie 27 marca 1940 roku w skład 2. Flotylli, dowodzonej przez komandora Bernarda Warburton-Lee^[8]. Jego dowódcą był wówczas komandor podporucznik (Lieutenant Commander) Rafe Edward Courage^[13].

 Osobny artykuł: Bitwy morskie pod Narwikiem.

5 kwietnia 1940 roku 2. Flotylla z HMS „Havock” wyszła z bazy jako eskorta sił mających za zadanie postawienie min na trasach przewozu rudy żelaza z portów norweskich do III Rzeszy (operacja Wilfred)^[14]. Operacja ta zbiegła się z niemiecką inwazją na Norwegię. Do fiordu Ofot, w głębi którego znajduje się Narwik, wpłynął zespół dziesięciu niszczycieli Kriegsmarine z desantem na pokładach. Niemieccy żołnierze zajęli port i miasto. W tym czasie 2. Flotylla, nie mając informacji o faktycznej sytuacji, zajęła pozycję u wejścia do fiordu^[15].

10 kwietnia nad ranem komandor Warburton-Lee wprowadził swoje okręty do fiordu Ofot. Korzystając ze słabej widoczności doprowadził je niezauważone aż do portu w Narwiku, gdzie zastał Niemców pobierających paliwo ze zbiornikowca „Jan Wellem”. Jako pierwszy, korzystając z zaskoczenia, otworzył ogień flagowy „Hardy”, którego torpedy trafiły w niemiecki „Wilhelm Heidkamp”. Kolejno do walki weszły „Hunter” i „Havock”. Celna salwa torpedowa wystrzelona najprawdopodobniej z tego ostatniego zatopiła kolejny niemiecki okręt „Anton Schmitt”. W starciu tym uszkodzone zostały także „Hermann Künne”, „Diether von Roeder” i „Hans Lüdemann” oraz statki stojące w porcie^[16].

Przewaga zespołu niemieckiego uwidoczniła się w drugiej fazie bitwy, kiedy atakujące ponownie niszczyciele brytyjskie dostały się pod ogień wszystkich sprawnych jednostek przeciwnika. Celny pocisk trafił w mostek flagowego okrętu 2. Flotylli, zabijając lub raniąc większość znajdujących się tam osób, w tym jej dowódcę. „Hardy” rozbił się o brzeg, wielokrotnie trafiony „Hunter” zatonął, zaś uszkodzony „Hotspur” wycofał się, osłaniany przez „Hostile” i „Havocka”^[13]. W drodze powrotnej brytyjskie niszczyciele były atakowane przez dwa U-Booty: U-25 i U-51, lecz ich torpedy bądź okazały się niecelne, bądź zawiodły w nich zapalniki magnetyczne^[17].

Powracające do fiordu Skjael niszczyciele napotkały w morzu niemiecki zaopatrzeniowiec „Rauenfels”, wiozący amunicję dla walczących w okolicy Narwiku oddziałów niemieckich. Po ucieczce załogi został on zatopiony ogniem artyleryjskim^[18]. „Havock” pozostawał na wodach norweskich do początku maja 1940 roku (osłaniając m.in. pancernik „Warspite” podczas bombardowania wojsk niemieckich w Narwiku 24 kwietnia), następnie, wobec niemieckiej agresji na zachodzie Europy, został przebazowany na południe, podlegając Nore Command. 10 maja wraz z dwoma bliźniaczymi niszczycielami, ostrzeliwał wojska niemieckie w rejonie lotniska Waalhaven. Później prowadził akcję ratowniczą rozbitków zatopionego promu „Prinses Juliana”, których wysadził na ląd w Hoek van Holland^[8]. 16 maja, wobec coraz wyraźniejszej możliwości włączenia się Włoch do walk po stronie III Rzeszy, „Havock” został przebazowany na Morze Śródziemne, aby wzmocnić tamtejsze siły eskortowe^[2].

 Osobny artykuł: Bitwa koło przylądka Spatha.

19 lipca 1940 roku w okolicy przylądka Spatha na północno-zachodnim wybrzeżu Krety miało miejsce starcie dwóch włoskich krążowników lekkich: „Giovanni delle Bande Nere” i „Bartolomeo Colleoni”, usiłujących przedostać się na wyspę Leros w archipelagu Dodekanezu z australijskim „Sydney”, osłanianym przez pięć brytyjskich niszczycieli, w tym „Havocka”^[19]. Pociski z „Sydneya” uszkodziły i unieruchomiły „Bartolomeo Colleoni”, który został następnie zatopiony torpedami jednostek osłony. Drugi włoski krążownik zdołał uciec, wykorzystując przewagę prędkości^[20]. „Havock” wziął następnie udział w ratowaniu ocalałych marynarzy włoskich, z których ogółem 525 zostało podjętych na pokłady brytyjskich okrętów i przewiezionych do Aleksandrii (zginęło 121 Włochów, a dowódca „Bartolomeo Colleoni”, komandor Umberto Novaro, zmarł następnego dnia od odniesionych ran i został pochowany z honorami wojskowymi na cmentarzu w Aleksandrii)^[21]. W drodze powrotnej „Havock” został zaatakowany i uszkodzony przez włoskie samoloty^[2].

2 października 1940 roku „Havock”, działając wspólnie z bliźniaczym niszczycielem „Hasty”, zaatakował u wybrzeży afrykańskich na północ od Sidi Barrani włoski okręt podwodny „Berillo(inne języki)”. Uszkodzony wybuchami bomb głębinowych przeciwnik został zmuszony do wynurzenia i zatopiony ogniem artyleryjskim, zaś 47 członków jego załogi uratowanych i wziętych do niewoli^[2][22].

W listopadzie 1940 roku niszczyciel wciąż wypełniał zadania eskortowe. Stanowił m.in. osłonę dla lotniskowca „Illustrious” podczas operacji Judgement, kiedy w nalocie samolotów pokładowych na bazę w Tarencie nocą z 11 na 12 listopada uszkodzono trzy włoskie pancerniki^[23]. W ostatnich dniach listopada niszczyciel wziął udział w operacji Collar, jako okręt osłony sił głównych Floty Śródziemnomorskiej. 23 grudnia 1940 roku zderzył się z pancernikiem „Valiant”, uszkadzając dziób i został odesłany na Maltę, na remont połączony z modernizacją uzbrojenia. Po naprawie i zakończeniu prób morskich w lutym 1941 roku niszczyciel powrócił do pełnienia służby eskortowej^[2], z nowym dowódcą, którym został Geoffrey Robert Gordon Watkins^[24].

 Osobny artykuł: Bitwa u przylądka Matapan (1941).

Wieczorem 27 marca 1941 roku, po otrzymaniu wiadomości o zaobserwowanym silnym zespole włoskim płynącym w stronę Krety, z bazy w Aleksandrii wyszły w morze okręty Floty Śródziemnomorskiej pod dowództwem admirała Cunninghama. „Havock” stanowił część 10. Flotylli Niszczycieli wchodzącej w skład osłony sił głównych: pancerników „Warspite”, „Valiant” i „Barham” oraz lotniskowca „Formidable”^[25]. W ciągu dnia 28 marca lotnictwo brytyjskie uszkodziło pancernik „Vittorio Veneto” i krążownik „Pola”. W nocy, korzystając ze wskazań radaru, okręty Royal Navy zatopiły ogniem artyleryjskim i torpedami trzy włoskie krążowniki ciężkie: „Fiume”, „Zara” i uszkodzony wcześniej „Pola”. „Havock” wraz z pozostałymi okrętami eskorty był zaangażowany w odpieranie ataku torpedowego nieprzyjacielskich niszczycieli i przyczynił się bezpośrednio do zatopienia dwóch jednostek: „Alfieri” i „Carducci” (typu Poeti)^[26].

Po bitwie koło przylądka Matapan „Havock” powrócił do zadań eskortowych. W kwietniu 1941 roku, wraz z głównymi siłami Floty Śródziemnomorskiej uczestniczył w osłonie konwoju na Maltę oraz w bombardowaniu Trypolisu, zaś pod koniec miesiąca wspierał ewakuację wojsk brytyjskich z Grecji^[27]. W drugiej połowie maja niszczyciel brał udział w obronie Krety. 23 maja, niedaleko Heraklionu, został zaatakowany i uszkodzony przez samoloty Luftwaffe, tracąc 15 zabitych i 10 rannych członków załogi. Po krótkim remoncie w Aleksandrii „Havock” powrócił do służby eskortowej w rejonie Tobruku^[2].

W październiku niszczyciel znów znalazł się w stoczni w Aleksandrii, tym razem w związku z remontem urządzeń napędowych. Powrócił do linii dopiero 4 grudnia 1941 roku. 15 grudnia wyszedł w morze w składzie zespołu floty (trzy krążowniki i osiem niszczycieli) pod dowództwem kontradmirała Philipa Viana. Okręty Royal Navy osłaniały transportowiec „Breconshire” płynący na Maltę^[2]. 17 grudnia starły się z siłami włoskimi osłaniającymi konwój do Trypolisu i Bengazi. Pomimo przewagi ogniowej Włochów, kontradmirał Vian nakazał towarzyszącym niszczycielom postawienie zasłony dymnej i przeprowadzenie ataku torpedowego. Po kilkuminutowej wymianie ognia, nazwanej I bitwą pod Syrtą, Włosi, mając na uwadze bezpieczeństwo własnego konwoju i zapadające ciemności, zdecydowali się oderwać od przeciwnika^[28]. Następnego dnia zadanie ochrony transportowca przejęły okręty bazujące na Malcie, zaś „Havock” dołączył do sił lekkich usiłujących przechwycić włoski konwój u wybrzeży afrykańskich. Akcja ta skończyła się tragicznie dla Brytyjczyków: po wejściu na włoskie pole minowe zatonął krążownik „Neptune”, a usiłujący ratować jego załogę niszczyciel „Kandahar” oraz krążowniki „Aurora” i „Penelope” odniosły uszkodzenia. „Kandahar” został następnego dnia zatopiony przez przysłany mu na ratunek niszczyciel „Jaguar”^[29]. „Havock” szczęśliwie uniknął wejścia na miny i powrócił na Maltę, gdzie został uszkodzony w czasie nalotu^[2].

5 stycznia 1942 roku „Havock” opuścił Maltę, eskortując pusty transportowiec „Breconshire” w drodze powrotnej do Aleksandrii. W połowie miesiąca powrócił na wyspę jako część sił eskortowych konwoju MW-8 (operacja MF-3). Podobną operację o kryptonimie MF-5 przeprowadziła Royal Navy w połowie lutego 1942 roku i znów w skład eskorty wchodził „Havock”. Jednak tym razem, wobec zatopienia lub uszkodzenia wszystkich statków konwoju, okręty brytyjskie powróciły do Aleksandrii nie wykonawszy zadania^[30].

Kolejną akcją, w której uczestniczył, był rajd zespołu Philipa Viana, tzw. Force B, przeciwko żegludze nieprzyjacielskiej, który miał jednocześnie stanowić osłonę dla przebazowywanego z Malty krążownika „Cleopatra”, w dniach od 9 do 11 marca 1942 roku. Zakończył się on utratą okrętu flagowego kontradmirała Viana, krążownika „Naiad”, storpedowanego 11 marca niedaleki Sidi Barrani przez U-565^[31]. Już w dwa dni później Force B zostały wysłane w stronę wyspy Rodos, gdzie rankiem 15 marca zbombardowane zostały z morza instalacje i obiekty wojskowe^[32].

 Osobny artykuł: II bitwa pod Syrtą.

20 marca 1942 roku Royal Navy rozpoczęła kolejną operację konwojową z Aleksandrii na Maltę. W skład konwoju MW-10 wchodziły cztery transportowce, eskortowane przez krążownik przeciwlotniczy „Carlisle” i sześć niszczycieli 22. Flotylli, w skład której wchodził także „Havock”. Jednocześnie siedem niszczycieli eskortowych 5. Flotylli (jeden z nich, „Heythrop”, został tego samego dnia storpedowany przez U-652) miało przeprowadzić akcję przeciwko okrętom podwodnym u wybrzeży afrykańskich, a następnie dołączyć do konwoju^[31]. 21 marca do eskorty dołączyły jeszcze trzy krążowniki lekkie i cztery niszczyciele pod dowództwem kontradmirała Viana, który objął dowództwo nad całością operacji, a następnego dnia krążownik „Penelope” i jeden niszczyciel z Malty^[33].

Już 21 marca konwój został wykryty przez Włochów. Dla jego zniszczenia został wysłany w morze silny zespół okrętów Regia Marina z pancernikiem „Littorio” jako okrętem flagowym admirała Angelo Iachino. Do starcia doszło 22 marca po południu. W trakcie wykonywania ataku torpedowego na okręty włoskie „Havock” został trafiony pociskiem kal. 381 mm z „Littorio”, który spowodował zalanie kotłowni i czasowe unieruchomienie okrętu^[34] oraz śmierć siedmiu ludzi^[35]. Po uruchomieniu maszynowni przez załogę, uszkodzony niszczyciel został odesłany do stoczni remontowej na Maltę^[2].

Na Malcie „Havock” został niezwłocznie wprowadzony do suchego doku dla dokonania niezbędnych napraw. Podczas nalotu w dniu 3 kwietnia 1942 roku niszczyciel został uszkodzony pobliskim wybuchem bomby^[36]. W tym czasie dowódca Floty Śródziemnomorskiej, admirał Cunningham, podjął decyzję o przebazowaniu wszystkich niezdolnych do walki okrętów z Malty do Gibraltaru. Pierwszą jednostką, która opuściła Maltę dla uniknięcia kolejnych uszkodzeń, był właśnie „Havock”^[37].

Niszczyciel wyszedł z portu w La Valetta wieczorem 5 kwietnia 1942 roku. Rankiem następnego dnia wszedł jednak na mulistą mieliznę u wybrzeży Tunezji, w rejonie latarni Keleba^[22]. Ponieważ próby zejścia z mielizny nie przyniosły rezultatu, załoga zdecydowała się wysadzić okręt i przepłynąć na brzeg^[36]. W trakcie opuszczania okrętu miał miejsce jeden wypadek śmiertelny^[38]. Jeszcze tego samego dnia opuszczoną jednostkę storpedował włoski okręt podwodny „Aradam(inne języki)”^[39] (inne źródło stwierdza, że zdarzenia tego nie można potwierdzić^[2]). Jürgen Rohwer podaje, że 8 kwietnia wrak okrętu został spenetrowany przez Włochów, którzy odnaleźli tajne dokumenty^[39]. Pozostałości okrętu pozostawały na miejscu katastrofy przez kilka następnych lat, aż do zniszczenia ich przez sztormy^[36].

Załoga niszczyciela po wydostaniu się na brzeg została internowana przez lokalne władze francuskie podległe rządowi Vichy i oswobodzona po zajęciu tych terenów przez aliantów pod koniec 1942 roku^[22].

• Józef W. Dyskant: Konflikty i zbrojenia morskie 1918–1939. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1983. ISBN 83-215-3243-8.
• John English: Amazon to Ivanhoe. British Standard Destroyers of the 1930s. Kendal: World Ship Society, 1993. ISBN 0-905617-64-9.
• Robert Gardiner, Roger Chesneau (red.): Conway’s all the World’s Fighting Ships 1922-1946. London: Conway Maritime Press, 1980. ISBN 0-85177-146-7.
• Jerzy Lipiński: Druga wojna światowa na morzu. Warszawa: Lampart, 1995. ISBN 83-902554-7-2.
• Andrzej Perepeczko: Burza nad Atlantykiem. Tom I. Warszawa: Lampart, 1999. ISBN 83-86776-45-5.
• Andrzej Perepeczko: Burza nad Atlantykiem. Tom II. Warszawa: Lampart, 2000. ISBN 83-86776-57-9.