Gwiazda Wytrwałości

Awers
Rewers
Baretka
Ustanowiono	18 września 1831
Wielkość	40 x 40 mm
Kruszec	żelazo

Gwiazda Wytrwałości (Gwiazda Zakroczymska) – historyczne polskie powstańcze odznaczenie honorowe z 1831, nie zostało włączone do systemu orderów i odznaczeń II Rzeczypospolitej, ani III Rzeczypospolitej. Od 1981 odznaczenie prywatne nadawane przez bliżej nieokreśloną kapitułę.

Gwiazda Wytrwałości została ustanowiona uchwałą Sejmu Królestwa Polskiego 18 września 1831 w Zakroczymiu, na wniosek prof. Joachima Lelewela. Stanowić miała wyróżnienie „dla tych co za sprawę narodową do ostatniej kropli krwi walczyli i do końca wytrwali pod jej sztandarami, co wyraża uwidoczniona na odznaczeniu dewiza łacińska – Usque ad finem”.

Odznaczenie przyznawane miało być tym, którzy wykażą szczególne męstwo, nie tylko w walce niepodległościowej, ale także zachowując szeroko rozumianą polskość.

Odznaczenie ma kształt pięcioramiennej gwiazdy (pentagramu), na której widnieje napis ZA WYTRWAŁOŚĆ W POWSTANIU NARODOWEM. Dokładny opis i szkic Gwiazdy Wytrwałości sporządził Joachim Lelewel. Odznaczenie miało być wykonane z żelaza patynowanego w technice efektu rdzy, którego ramiona zakończone są kulkami. Na awersie, pośrodku widnieją Orzeł Biały i Pogoń Litewska w owalnych tarczach, zwróconych ku sobie w tzw. ukłonie heraldycznym. Poniżej napis 29 NOVEMBUS (data wybuchu Powstania listopadowego 29 listopada 1830), na ramionach gwiazdy rozpisany napis: USQUE / POLONIA / LITWUANIA / AD FI / NEM. Na rewersie, pośrodku, w okręgu, napis: ZA WYTRWAŁOŚĆ / w POWSTANIU / NARODOWEM; na ramionach zaś, data obrad sejmu /1831/, wraz z napisem: / SEJM W / ZAKRO / CZY / MIU. Przy zakończeniu górnego ramienia gwiazdy uszko do mocowania wstążki.

Wstęga odznaczenia miała mieć kolor karmazynowy z brzegami granatowymi^[1].

Odznakę otrzymać mogli:

• każdy bądź wojskowy, bądź cywilny, który poświęciwszy się usłudze krajowej i wspierając czynnie powstanie narodowe, wytrwa w szlachetnym postępowaniu aż do stanowczego losów Ojczyzny rozstrzygnięcia,
• ci, którzy oddawszy rzetelne zasługi powstaniu od dalszych w tym celu działań, jedynie przez przyczyny od ich woli niezawiśle wstrzymani zostali.

Przyznawanie odznaki regulować miał statut ułożony przez Komitet złożony z Prezesa Rządu Narodowego, Wodza Naczelnego, Ministrów i równej Ministrom liczbie Generałów, których Wódz Naczelny powoła.

W czasie powstania listopadowego nikomu nie nadano tego odznaczenia. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918, w związku z brakiem włączenia Gwiazdy Wytrwałości do systemu orderów i odznaczeń II Rzeczypospolitej również nie dokonano nadań.

 Z tym tematem związana jest kategoria: Odznaczeni Gwiazdą Wytrwałości.

Po 50 latach w Rapperswilu (Szwajcaria) z okazji rocznicy nadało żyjącym jeszcze pięciu powstańcom medale okazjonalne z wizerunkiem Gwiazdy^[2]. Nie był to już order według projektu Lelewela. Na medalu widniała postać kobiety (personifikacja Polski) trzymająca miecz i sztandar z hasłem epoki: Za Waszą i Naszą Wolność, wokół dewiza: USQUE AD FINEM (łac. aż do końca) oraz rok: MDCCCXXX. Odznaczeni wtedy zostali:

• hrabia Władysław Plater
• hrabia Artur Gołuchowski
• Franciszek Duchiński
• Ludwik Bulewski
• Alojzy Bieńczycki

21 listopada 1981 zebrał się Zespół Inicjatywny Kapituły Orderu „Gwiazdy Wytrwałości”, który ustanowił regulamin odznaczenia prywatnego. Odznaczeni wtedy zostali:

• 4 Pułk Piechoty za Olszynkę Grochowską
• Romuald Traugutt
• Stefan Aleksander Okrzeja
• Józef Piłsudski
• Stefan Rowecki
• pułk KOP Podole

W latach późniejszych odznaczenie nadano między innymi następującym osobom:

• rotmistrz Witold Pilecki^[3]
• major Walerian Łukasiński
• generał brygady Antoni Heda ps. Szary
• Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Lech Kaczyński^[4]
• dziennikarz Stefan Melak^[4]

Poetka Seweryna Duchińska, napisała wiersz opiewający historię odznaczenia:

Gdy nadzieje narodu w niwecz się rozprysły,

chmury nasz widnokrąg, przyćmiły grobowo,

tyś Gwiazdo w Zakroczymiu, z łona matki Wisły

wybiegła na zaklęte Lelewela słowo

Odznaczenie jest tematem opowiadania Ksawerego Pruszyńskiego Gwiazda Wytrwałości, na podstawie którego powstał film Pawła Komorowskiego Gwiazda Wytrwałości (1971).

Odznaczenie pojawia się w 9 odcinku serialu Zmiennicy pt. Podróż sentymentalna, gdy Kasia i Jacek pomagają Ksaweremu Radziwiłłowi w wykopaniu skarbu w pałacyku w Zatorach.

• Michał Rostworowski: Dyaryusz Sejmu z r. 1830–1831, Tom 6. Uniwersytet Kalifornijski: Nakł. Akademii Umiej.; skł. gł. w Księg. G. Gebethnera, 1912/ W formie cyfrowe/ 25 Kwi 2009, s. 661.

• Grób Członków Rządu Narodowego, na pierwszym planie płaskorzeźba odznaczenia. biblioteka.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-06-22)].
• Pomnik „Latarnia” w Zakroczymiu. w artykule podana treść uchwały.. antykwariat.nepo.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-11-23)].
• Gwiazda Wytrwałości (nr 14 – pierwsza z lewej w dolnym rzędzie). asnieg.klub.chip.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-25)]. ze zbiorów Stefana Oberleitnera