Gubernia kijowska. Rozległość 44,806 wiorst kwadr. Ludność 2,144,276 (w tem 78,109 katol. a 1879 r. było 277,497 izr.). Stanowiła własność rzplitej do końca zeszłego wieku, kiedy kraj ten wcielono do Rossyi, a województwo kijowskie na gubernią zamieniono. Z powodu długiego zostawania pod rządem polskim, gubernia kijowska i dziś jeszcze, u ludu pogranicznych gub. połtawskiej i chersońskiej, „polską,” się nazywa (J. Funduklej. Opis statystyczny guberni kijowskiej. Kijów 1852 r., t. I, karta 2). Dzisiejsza gub. kijow., utworzona 1797 r. z ziem i miast oderwanych od Polski, liczyła 12 powiatów i 532,793 głów płacących podatki. Ostateczne zaś uorganizowanie (t. j. wcielenie miasta Berdyczowa) nastąpiło 1846 r. Gubernia dzieli się na 12 powiatów, mianowicie: kijowski, wasylkowski, radomyski, skwirski, berdyczowski, lipowiecki, taraszczański, kaniowski, czerkaski, czehryński, zwinogródzki i humański. Graniczy na północy z mińską gub., na. wschód (rz. Dnieprem). z guber. czernihowską, i połtawską, na południa z chersońską guber., na zachód z wołyńską i podolską gub. Kijow. gub. tworzy nieforemną figurę podługowatą, której największa długość w kierunku biegu rzeki Dniepru wynosi 57 mil, największa zaś szerokość na południowym jej krańcu 33 m. Pod względem zaś położenia geograficznego, zawiera. się ona. między 51°29′ i 48°28′ szer., 46°4′ i 50°30′ długości wschodniej (od Ferro). Pod względem topogr., północna część guberni stanowi dalszy ciąg obszarnego bagnistego Polesia, idącego od Mozyrza i Rzeczycy w guber. mińskiej i obejmującego w kraju tutajszym 2/3 pow. radomyskiego i II. powiatu kijowskiego. Cała ta powierzchnia, około 700 mil kw., jest pokryta lasami, bagniskami i nizinami. Część środkowa przedstawia wyniosłe płaszczyzny, poprzecinane miejscami przez parowy i doły, tudzież przez pasma gór i pagórków z lasami pomieszanych; w południowej nareszcie części napotykają się obszerne stepy urodzajne. Wyniosłości, w różnych kierunkach kraj przecinające, podzielone być mogą, na wewnętrzne i nadbrzeżne; te ostatnie idą wzdłuż Dniepru na całej jego długości w guber. kijowskiej. Wewnętrz na zaś stanowią odnogi pasma Karpat, wchodzących tu z pogranicznych Wołynia i Podola. Odnogi te, widocznie skierowane na południo-wschód, przechodzą Berdyczów, Machnówkę, Lipowiec, Pjatyhory, Zwinogródkę i Złotopol do gub. chersońskiej, której cały pas północny, przyległy do gub. kijowskiej, spoczywa na granitowej podstawie tejże formacyi. Najwynioślejsze miejsca znajduje się w pow. berdyczowskim, między samem Berdyczowem i m. Machnówką,. w okolicach basejnu rzeczki Hnyłopiaty, wynosząc blisko 160 sążni nad poziom mora; wówczas, gdy średnia wysokość guberni nie przewyższa. 35 sąż. nad poziom morza. Wyniosłość ta rozgranicza zarazem basejny Bohu i Dniepru, dając początek mnóstwu rzeczek spadających, jak do jednej, tak do drugiej rzeki. Do Dniepru wpadają Prypeć, Teterew, Łosionka, Irpień, Stuhna, Roś, Olszanka(inne języki), Taśmina.; do Bohu: Sob, Syniucha, Desna mała. Do każdej z tych rzek wpadają inne, jak np. do Prypeci: Usza, do Teterewa: Irsza, Zdwiż; do Irpeni: Upawa; do Rosi: Kamianka, Rastawica i t. d., tak, że liczba wszystkich rzek i rzeczek wpadających do Dniepru i Bohu, a także do ich dopływów, wynosi 552. W ogóle wierzchowiny Wszystkich tych rzeczek są, bagniste, wszystkie ich zakręty zwrócone ku północy, mają, z lewej strony brzeg znacznie wzniesiony, przy kierunku zaś południowym prawy brzeg wyższy od lewego. Na wiosnę wylewy tych rzek w miejscach niższych wyrządzaja znaczne szkody (...)