Gnidosz rozesłany
| |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
gnidosz rozesłany |
| Nazwa systematyczna | |
| Pedicularis sylvatica L. Sp. Pl. 607, 1753. | |
Gnidosz rozesłany (Pedicularis sylvatica L.) – gatunek rośliny należący do rodziny zarazowatych. W Polsce częściej występuje w zachodniej części kraju, stopniowo zanika w kierunku wschodnim osiągając wschodnią granicę zasięgu.
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Łodyga
- Środkowa łodyga wzniesiona do 20 cm, boczne leżące lub podnoszące się. Nie rozgałęziają się, ale na wszystkich zawiązują się kwiaty.
- Liście
- Pierzastodzielne, o odcinkach jajowatych i pierzasto klapowanych, siedzące.
- Kwiaty
- Zebrane w luźne grono, często zaczynające się tuż przy nasadzie łodygi. Kwiaty grzbieciste, wyrastają w kątach liści na krótkich szypułkach. Mają zrosłodziałkowy, dwuwargowy, rozdęty, nagi kielich z odgiętymi do tyłu, nierównymi, pięcioma, ząbkowanymi na szczycie łatkami. Kielich jest trwały, pozostaje po przekwitnięciu. Jasnopurpurowa lub jasnoróżowa (rzadko biała) korona posiada rurkę dłuższą od kielicha i osiąga 15–25 mm długości. Dolna warga korony jest nieorzęsiona, znacznie krótsza od górnej, silnie odstająca. Górna warga jest ściśnięta po bokach i wyciągnięta w dwuząbkowy dzióbek. 1 słupek, 4 dwusilne pręciki ukryte są pod górną wargą. Nektaria umieszczone u podstawy słupka, ale dostęp do nich utrudniają włoski pręcików.
- Owoc
- Dwukomorowa, schowana wewnątrz trwałego i dłuższego kielicha, okrągła torebka.
- Korzeń
- Posiada ssawki, którymi wrasta w korzenie sąsiadujących roślin.
-
Szczyt kwiatostanu -
Kształt liścia -
Owoce
@01.jpg)
Biologia
[edytuj | edytuj kod]Roślina dwuletnia lub bylina, hemikryptofit. Półpasożyt pobierający od roślin żywicielskich wodę i sole mineralne za pomocą ssawek. Jej cykl życiowy trwa 2 lata. Roślina miododajna, owadopylna, kwitnie od maja do lipca, zapylana jest przeważnie przez trzmiele. Roślina trująca.
Ekologia
[edytuj | edytuj kod]Zasiedla mokre, kwaśne łąki, zwłaszcza bliźniczkowe i torfowiska niskie i przejściowe. Czasami występuje także w wielkoturzycowych szuwarach i na wrzosowiskach. Roślina kwasolubna, występująca na glebach kwaśnych lub bardzo kwaśnych. W górach występuje po piętro kosodrzewiny. Populacje liczą przeważnie kilkadziesiąt do kilkuset osobników. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Violion caninae i Ass. Nardo-Juncetum squarrosi[3].
Zagrożenia i ochrona
[edytuj | edytuj kod]W latach 1983–2014 gatunek podlegał w Polsce ochronie ścisłej[4], od 2014 roku roślina jest objęta częściową ochroną gatunkową[5]. Występuje w wielu rezerwatach przyrody i parkach narodowych, m.in. w Ojcowskim, Pienińskim, Poleskim i Świętokrzyskim. Umieszczony na polskiej czerwonej liście w kategorii VU (narażony)[6]. Głównym zagrożeniem dla gatunku jest osuszanie podmokłych terenów, na których występuje.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
- ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- W. Szafer, S. Kulczyński, B. Pawłowski: Rośliny Polskie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967.
- Marian Nowiński: Chwasty łąk i pastwisk. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1966.
- Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
- BioLib: 40925
- EoL: 486611
- EUNIS: 182992
- FloraWeb: 4172
- GBIF: 3171712
- identyfikator iNaturalist: 129098
- IPNI: 807692-1
- ITIS: 504168
- NCBI: 204401
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-2550419
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:807692-1
- Tela Botanica: 75283
- identyfikator Tropicos: 29204135
- USDA PLANTS: PESY
- CoL: 768LJ
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
