Friedrich Schiller

Imię i nazwisko	Johann Christoph Friedrich von Schiller
Data i miejsce urodzenia	10 listopada 1759 Marbach
Data i miejsce śmierci	9 maja 1805 Weimar
Narodowość	Niemiec
Dziedzina sztuki	poezja, dramat
Epoka	Romantyzm / Klasycyzm
Ważne dzieła
Wilhelm Tell Maria Stuart Oda do radości
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach

Johann Christoph Friedrich von Schiller (do otrzymania szlachectwa w 1802 roku Johann Christoph Friedrich Schiller; ur. 10 listopada 1759, zm. 9 maja 1805^[1]) – niemiecki poeta, filozof, historyk, estetyk, teoretyk teatru i dramaturg, przedstawiciel tzw. klasyki weimarskiej, autor „Ody do radości”.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Urodził się w Marbach (rejon Stuttgartu) jako syn felczera, Johanna Caspara Schillera i jego żony Elisabethy Dorothei. Dzieciństwo i młodość spędził w ubóstwie, chociaż mógł uczęszczać do szkół. Już w wieku trzynastu lat próbował pisać wiersze i dramaty. Zwróciwszy na siebie uwagę Karola Eugeniusza, księcia Wirtembergii, wstąpił w 1773 r. do Karlsschule Stuttgart, elitarnej akademii wojskowej założonej przez księcia, gdzie podjął studia medyczne i prawnicze, interesując się też dziełami Rousseau i Goethego i dyskutując ze swoimi kolegami szkolnymi klasyczne ideały. Szkołę księcia Karola określano jako „plantację niewolników”. W szkole napisał w wieku osiemnastu lat swoją pierwszą sztukę, „Zbójcy” (Die Räuber) o grupie naiwnych rewolucjonistów i ich tragicznym końcu. Przyniosła mu ona sławę – jak wielką, możemy stwierdzić choćby po przytoczeniu faktu, że określano go mianem „niemieckiego Szekspira”. W 1780 r. otrzymał posadę lekarza pułkowego w Stuttgarcie.

Po pierwszym wykonaniu „Zbójców” w Mannheim, w 1781 r., został aresztowany, zabroniono mu też publikowania jakichkolwiek dalszych prac. Wyjechał wtedy ze Stuttgartu (w przebraniu i pod osłoną nocy oraz bez grosza przy duszy – przez najbliższe kilka tygodni zmuszony był prosić o pomoc finansową przyjaciela, z którym podróżował) i przez Lipsk oraz Drezno dotarł w 1787 r. do Weimaru. W 1786 r. napisał poemat „Oda do radości”, do którego Beethoven skomponował muzykę będącą obecnie hymnem Unii Europejskiej. Swoją wczesną twórczością wpisał się w okres tzw. Burzy i naporu (niem. Sturm und Drang).

Rodzina i pobyt w Jenie

W 1789 r. został wykładowcą historii i filozofii w Jenie, gdzie pisał wyłącznie prace historyczne. W 1790 r., 22 lutego poślubił Charlotte von Lengefeld, a już w 1791 r. stan jego zdrowia zaczął się pogarszać. Miał z Charlotte czwórkę dzieci: dwóch synów, Karla i Ernsta, oraz dwie córki, Emilie i Luise.

W 1792 r. otrzymał honorowe obywatelstwo Republiki Francuskiej za rewolucyjne przesłanie „Zbójców” (razem z nim odznaczenie to dostał m.in. Tadeusz Kościuszko). Stosunek Schillera do Wielkiej Rewolucji był niejednoznaczny – z jednej strony nie pochwalał okrucieństwa jakobinów, zaś z drugiej przemawiały do niego ideały buntowników. Ważnym dla niego rokiem był 1797, kiedy to w piśmie literackim „Almanach muz” opublikował (wraz z Goethem – swoim wieloletnim bliskim przyjacielem) ballady, takie jak „Rękawiczka” czy „Rycerz Toggenburg”. Rok wcześniej w tym samym piśmie Schiller i Goethe opublikowali tak zwane „Ksenie”, krótkie, lecz bardzo satyryczne wierszyki o tytułach typu „Filozofowie” czy „Charakter narodowy Niemców”. Odważna tematyka dzieł Schillera spowodowała, że poetę nazwano „piewcą wolności”.

Powrót do Weimaru i śmierć

W 1799 r. powrócił do Weimaru, gdzie Goethe przekonał go do powrotu do pisania sztuk. Razem z Goethem założył Weimarer Hoftheater, który stał się czołowym teatrem w Niemczech, przyczyniając się do odrodzenia dramatu. W Weimarze pozostał aż do śmierci – zmarł na gruźlicę w wieku zaledwie 45 lat. Pozostawił po sobie niedokończony dramat „Demetrius” oraz ok. 30 pomysłów na sztuki, które zamierzał napisać w przyszłości.

Inne

Wśród wielbicieli jego dzieł był m.in. Adam Mickiewicz (tłumaczył ballady i inne utwory Schillera). Sam Schiller przetłumaczył na niemiecki parę sztuk – w tym „Makbeta” Szekspira i „Ifigenię w Aulidzie” Eurypidesa.

Thomas Mann w latach 50. wygłosił cykl audycji radiowych o Schillerze; wcześniej (1905), z okazji setnej rocznicy śmierci poety, napisał nowelę Schwere Stunde („Ciężkie godziny”), przedstawiającą tryb życia Schillera w drugiej połowie lat 90. XVIII wieku; trylogia o Wallensteinie jest tam nazwana Leidenswerk („dzieło cierpień”), a sam poeta – jego nazwisko ani imię nie jest wymienione ani razu – snuje się w nocy po domu, kiedy wszyscy już śpią, chory i zmęczony (siebenunddreißig erst alt und schon am Ende – „trzydziestosiedmioletni i już stary, bliski końca”), owładnięty marzeniami o wielkiej, nieśmiertelnej sławie (Gekannt sein, --gekannt und geliebt von den Völkern der Erde! – „być znanym, --znanym i ukochanym przez narody Ziemi!”).

Niektórzy wolnomularze spekulowali, że Schiller należał do masonerii, ale nigdy tego nie udowodniono.

Jedyną znaczącą muzyczną interpretacją jego dzieła – oprócz IX Symfonii Beethovena – była „Nänie” z muzyką Brahmsa. Beethoven tłumaczył to tak, że wiersze Schillera są lepsze niż Goethego (do których wielu kompozytorów, w tym Franz Schubert, napisało muzykę) – a według niego im piękniejsza poezja, tym trudniej skomponować do niej melodię. Warto dodać, że Giuseppe Verdi „przerobił” kilka jego dramatów na opery (Don Carlos, Luisa Miller).

Dzieła

Sztuki

• Zbójcy (Die Räuber, 1781)
• Intryga i miłość (Kabale und Liebe, 1783)
• Sprzysiężenie Fieska w Genui (Die Verschwörung des Fiesco zu Genua, 1784)
• Don Carlos (Don Carlos, 1787/88)
• Trylogia o Wallensteinie i wojnie trzydziestoletniej (Wallenstein-Trilogie, 1799)
  • Obóz Wallensteina (Wallensteins Lager)
  • Dwaj Pikkolominowie: Rzecz w pięciu aktach (Die Piccolomini, 1799)
  • Śmierć Wallensteina (Wallensteins Tod)
• Maria Stuart (Maria Stuart, 1800)
• Dziewica Orleańska (Die Jungfrau von Orléans, 1801)
• Oblubienica z Messyny (Die Braut von Messina, 1803)
• Wilhelm Tell (Wilhelm Tell, 1803/04)

• Hołd sztuk (Die Huldigung der Künste)
• Dymitr (sztuka) (Demetrius, niedokończony, 1805)

Proza

• Przestępca z powodu utraconego honoru (Der Verbrecher aus verlorener Ehre, 1786)
• Spirytualista (Der Geisterseher – fragment, powieść gatunku Geheimbundroman)

Najbardziej znane wiersze i poematy

• „Oda do radości” (An die Freude)
• „Żurawie Ibika”
• „Pieśń o dzwonie”
• „Rękawiczka”
• „Rezygnacja”
• „Ksenie”

Pisma filozoficzne

• Teatr jako instytucja moralna (Die Schaubühne als eine moralische Anstalt betrachtet, 1784)
• Über den Grund des Vergnügens an tragischen Gegenständen (1792)
• Augustenburger Briefe (1793)
• O wdzięku i godności (Über Anmut und Würde, 1793)
• Listy Kalliasa (Kallias-Briefe)
• Kallias, czyli O pięknie (Kallias oder Über die Schönheit, 1793)
• Listy o estetycznym wychowaniu człowieka (Über die ästhetische Erziehung des Menschen, 1795)
• O poezji naiwnej i sentymentalnej (Über naive und sentimentalische Dichtung, 1795)
• O patetyczności (Über den Dilettantismus, 1799; razem z Goethe)
• O wzniosłości (Über das Erhabene, 1801)

Prace historyczne

• Historia wyrwania się Niderlandów spod panowania hiszpańskiego (Geschichte des Abfalls der vereinigten Niederlande von der spanischen Regierung)
• Historia wojny trzydziestoletniej (Geschichte des dreissigjährigen Kriegs)
• O inwazjach barbarzyńców, krzyżowcach i średniowieczu (Über Völkerwanderung, Kreuzzüge und Mittelalter)