Elżbieta Habsburżanka

Miniatura Elżbiety Habsburżanki, warsztat Lucasa Cranacha Młodszego, 1555 r.
Królowa Polski
Okres	od 6 maja 1543 do 15 czerwca 1545
Jako żona	Zygmunta II Augusta
Koronacja	6 maja 1543
Poprzedniczka	Bona Sforza
Następczyni	Barbara Radziwiłłówna
Dane biograficzne
Dynastia	Habsburg
Data i miejsce urodzenia	9 lipca 1526 Linz
Data i miejsce śmierci	15 czerwca 1545 Wilno
Miejsce spoczynku	bazylika archikatedralna św. Stanisława Biskupa i św. Władysława w Wilnie
Ojciec	Ferdynand I Habsburg
Matka	Anna Jagiellonka
Rodzeństwo	Maksymilian II Habsburg, Anna, Ferdynand, Maria, Magdalena, Katarzyna Habsburżanka, Eleonora, Małgorzata, Jan, Barbara, Karol Styryjski, Urszula, Helena, Joanna.
Multimedia w Wikimedia Commons

Elżbieta Habsburżanka (ur. 9 lipca 1526 w Linzu, zm. 15 czerwca 1545 w Wilnie) – arcyksiężniczka austriacka, królewna czeska i węgierska, królowa polska i wielka księżna litewska od 1543 r. jako pierwsza żona króla Zygmunta Augusta.

Była najstarszym dzieckiem arcyksięcia Austrii, króla Czech i Węgier Ferdynanda I Habsburga i Anny Jagiellonki, jedynej córki Władysława II Jagiellończyka. Uchodziła za ulubienicę rodziców. Od 1531 uczyła się na zamku w Innsbrucku pod kierunkiem poety Kaspra Veliusa Ursinusa i historyka Hieronima Jerema.

Od kolebki była przygotowywana do ślubu z Zygmuntem II Augustem, który był kuzynem jej matki. Już w 1527 ojciec Elżbiety podjął starania w Polsce o ślub córki z polskim następcą tronu. Pomimo tych planów nie zadbano, by Elżbieta nauczyła się języka polskiego. Prawdopodobnie było to działanie celowe – pod pretekstem, że młodej królowej niezbędny jest tłumacz, chciano umieścić na dworze polskim jeszcze jednego szpiega Habsburgów.

W związku z tym, że Elżbieta była wnuczką Władysława II Jagiellończyka, brata Zygmunta I Starego, papież Klemens VII musiał udzielić dyspensy ślubnej. Ślub 17-letniej Elżbiety z 23-letnim Zygmuntem odbył się 6 maja 1543 roku na Wawelu. Bona Sforza była niechętna małżeństwu syna, ponieważ nienawidziła Habsburgów.

Małżeństwo nie było szczęśliwe. Młoda, niedoświadczona, nieśmiała i mało błyskotliwa Elżbieta nie pociągała króla. Sytuację pogarszała nieuleczalna choroba młodej królowej, epilepsja, co do reszty odstręczyło od niej małżonka. Przez cały okres trwania małżeństwa Zygmunt zdradzał żonę m.in. z Barbarą Radziwiłłówną. Jednocześnie Bona jawnie okazywała synowej swą niechęć. Jedyną osobą, okazującą Elżbiecie sympatię, był król Zygmunt I Stary. Jesienią 1544 Elżbieta wraz z Zygmuntem II Augustem wyjechała na Litwę. Małżonkowie zamieszkali w Wilnie. Przez krótki czas król stwarzał pozory w miarę poprawnego pożycia z małżonką. W rzeczywistości był już mocno zaangażowany w romans z Radziwiłłówną.

Wiosną 1545 stan zdrowia Elżbiety uległ pogorszeniu, nękały ją coraz częstsze napady padaczki. Na początku czerwca 1545 Zygmunt II August wyjechał do Krakowa odebrać posag Elżbiety, żonę pozostawił samą w Wilnie. 15 czerwca młodziutka królowa zmarła wycieńczona kilkunastoma napadami padaczki, przeżywszy zaledwie 19 lat. Została pochowana 24 sierpnia 1545 w katedrze wileńskiej obok stryja swego męża, a brata swojego dziadka, Aleksandra Jagiellończyka.

W latach 1553–1572 żoną Zygmunta II Augusta była siostra Elżbiety – Katarzyna Habsburżanka.

• 
  Portret Elżbiety Habsburżanki królowej Polski, ok. 1543 r.
• 
  Miniatura Elżbiety Habsburżanki z cyklu portretów żon Zygmunta Augusta z 1550 r.
• 
  Portret Elżbiety Austriaczki, lata 50. XVI wieku
• 
  Sarkofag Elżbiety Habsburżanki w podziemiach katedry wileńskiej

• Postać Elżbiety pojawia się w powieści historycznej z serii Dzieje Polski pt. Dwie królowe napisanej w 1884 roku przez Józefa Ignacego Kraszewskiego^[1] .

• Rakuszanka

• Duczmal M., Jagiellonowie. Leksykon biograficzny, Poznań-Kraków 1996, ISBN 83-08-02577-3, s. 215–222.
• Józef Ignacy Kraszewski: Dwie Królowe. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza , 1971.

• Przemysław Jędrzejewski, ELŻBIETA AUSTRIACZKA – KRÓLOWA POLSKA I WIELKA KSIĘŻNA LITEWSKA (1526–1545)