Edward Passendorfer
| |
| Data i miejsce urodzenia |
13 stycznia 1894 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
10 sierpnia 1984 |
| profesor nauk geologicznych | |
| Specjalność: stratygrafia, tektonika, paleontologia | |
| Alma Mater | |
| Doktorat | |
| Habilitacja | |
| Profesura | |
| Polska Akademia Nauk | |
| Status |
członek rzeczywisty |
| Nauczyciel akademicki | |
| Uczelnia |
Państwowy Instytut Geologiczny |
| Okres zatrudn. |
1919–1964 |
| Odznaczenia | |
    
| |
Edward Władysław Passendorfer (ur. 13 stycznia 1894 w Wadowicach Górnych, zm. 10 sierpnia 1984 w Warszawie) – polski geolog, specjalizujący się w stratygrafii, tektonice i paleontologii.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodził się jako najstarszy z pięciorga rodzeństwa w rodzinie Oskara, urzędnika pocztowego, i Bronisławy z Wachalów[1]. Jego brat Władysław (1895–1952) był podpułkownikiem artylerii Wojska Polskiego i działaczem niepodległościowy, zaś bratanek Jerzy (1923–2003) reżyserem filmowym, twórcą m.in. serialu telewizyjnego Janosik. W 1912 ukończył (z odznaczeniem) c.k. Gimnazjum w Podgórzu[1], zdał maturę i podjął studia w zakresie geologii i paleontologii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Studiował z przerwami do 1919, w którym uzyskał doktorat na podstawie rozprawy Szkic opracowania stratygraficznego kredy górnotatrzańskiej, wykonanej pod kierunkiem Władysława Szajnochy. Odbył też serię staży na uniwersytetach w Lozannie, Grenoble, Genewie i Paryżu, jego wykładowcami byli wówczas m.in. Maurice Lugeon, Wilfrid Kilian oraz Émile Haug.
Od 1919 do 1930 pracował w Państwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie, równocześnie prowadząc zlecone wykłady na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz ćwiczenia na Akademii Górniczo-Hutniczej. Monografia kredy wierchowej Tatr (praca doktorska 1919) była przez pół wieku podstawowym źródłem wiedzy o utworach tego okresu w Tatrach. Monografia albu wierchowego Tatr (1929, rozprawa habilitacyjna) weszła do kanonu literatury stratygraficznej i stanowi klasyczną pozycję cytowaną na całym świecie. W 1925 prowadził badania paleontologiczne we Francji i Szwajcarii. W 1929 uzyskał veniam legendi na Uniwersytecie Jagiellońskim z geologii, które w następnym roku rozszerzył na paleontologię
W 1930 uzyskał (na podstawie rozprawy Studium stratygraficzne i paleontologiczne nad kredą serii wierchowej w Tatrach) uprawnienia veniam legendi w zakresie paleontologii, w 1933 uzyskał ich rozszerzenie na geologię. W latach 1930–1934 pracował jako zastępca profesora paleontologii na Uniwersytecie Poznańskim. Od 1934 pracował jako nauczyciel w Seminarium Nauczycielskim w Mysłowicach i gimnazjum w Siemianowicach.
W 1936 otrzymał stanowisko profesora geologii na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Kierował Katedrą Geologii do 1939.
W czasie II wojny światowej pozostał w Wilnie, do 1944 pracował w Urzędzie Geologicznym, potem organizował Instytut Geologii. Brał udział w tajnym nauczaniu na poziomie gimnazjalnym i współpracował z AK.
Po wojnie trafił do Torunia, gdzie był jednym z organizatorów Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika. Był prodziekanem tego wydziału w latach 1945–1947 oraz dziekanem od 1947 do 1948. W latach 1945–1952 kierował Katedrą Geologii, a przez krótki okres także paleontologii.
18 sierpnia 1951 prezydium rządu PRL wydało uchwalę o utworzeniu Wydziału Geologii na Uniwersytecie Warszawskim. Efektem tej decyzji było przeniesienie Edwarda Passendorfera wraz z współpracownikami do Warszawy, gdzie został dziekanem nowo utworzonej jednostki. Funkcję dziekana pełnił do 1954, a kierownika Katedry Geologii do 1964. Pracował także w Zakładzie Nauk Geologicznych PAN, gdzie kierował Pracownią Paleozoiku i Mezozoiku (1959–1963) oraz Pracownią Stratygrafii (1963–1972).
Znaczna część badań prowadzonych przez Edwarda Passendorfera dotyczyła mezozoiku Tatr. Był działaczem Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego i PTTK, współzałożycielem Koła Pomorskiego Klubu Wysokogórskiego PTTK w Toruniu. Działacz, a w latach 1968–1971 wiceprezes Polskiego Towarzystwa Geologicznego. W 1960 został członkiem korespondentem, a w 1976 członkiem rzeczywistym PAN[2]. Godność członka honorowego nadały mu Polskie Towarzystwo Geologiczne (1972) oraz Polskie Towarzystwo Przyrodników im. Kopernika.
Zmarł w Warszawie, pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera N-3-15)[3].
Wybrane publikacje
[edytuj | edytuj kod]- Jak powstały Tatry (1934, Książnica-Atlas, Lwów – Warszawa),
- Jak powstał Bałtyk (1947, Nakład Księgarni Naukowej, Toruń),
- Z przeszłości geologicznej Pomorza (1949, Księgarnia Naukowa T. Szczęsny, Toruń),
- O wieku ziemi (1949, Księgarnia Naukowa T. Szczęsny, Toruń),
- O budowie i ruchach skorupy ziemskiej (1954, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa),
- Wstęp do nauk geologicznych (1956, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa),
- Epoka lodowa w Polsce (1959),
- Przewodnik geologiczny po Kujawach i Pomorzu (1961, wspólnie z Andrzejem Wilczyńskim),
- Na skalnej drodze (1966, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa),
- Zarys nauk geologicznych (1968, redakcja, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa).
Ordery i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski[1]
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (28 września 1954)[4]
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)[5]
- Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony Nauczyciel PRL”[1]
Nagrody
[edytuj | edytuj kod]- Nagroda Państwowa III stopnia za długotrwałą działalność popularyzatorską w dziedzinie geologii (1955)[6]
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]Na jego cześć nazwano taksony amonitów jurajskich: rodzaj (lub podrodzaj, w zależności od ujęcia) Passendorferia[7] oraz gatunek Pseudovirgatites passendorferi[8].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Jerzy Głazek, Piotr Roniewicz, Edward Passendorfer (1894–1984) [w:] „Annales Societatis Geologorum Poloniae – Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego”, wyd. Kraków, 1985, s. 537–543.
- ↑ Passendorfer, Edward, [w:] Członkowie Polskiej Akademii Nauk [online], PAN [dostęp 2021-09-09].
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: PASSENDORFEROWIE, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-02-10].
- ↑ M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1588 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w pracy naukowej i dydaktycznej”.
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/201 - na wniosek Ministra Szkolnictwa Wyższego.
- ↑ Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-06-25].
- ↑ Wojciech Brochwicz-Lewiński, Some remarks on the origin of the subfamily Idoceratinae Spath, 1924 (Perisphinctidae, Ammonoidea), „Acta Paleontologica Polonica”, 18 (3), 1973, s. 299–320.
- ↑ Jan Kutek, Arnold Zeiss, Tithonian-Volgian ammonites from Brzostówka near Tomaszów Mazowiecki, Central Poland, „Acta Geologica Polonica”, 24 (3), 1974, s. 505–542 [dostęp 2024-03-04] (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Sławomir Kalembka (red.), Pracownicy nauki i dydaktyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 1945–2004. Materiały do biografii, Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2006, s. 528, ISBN 83-231-1988-0.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Oficjalna strona Uniwersytetu Warszawskiego. geo.uw.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-05-21)].
- Oficjalna strona Instytutu Geografii UMK w Toruniu. geo.uni.torun.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-20)].
- Strona toruńskiego Klubu Wysokogórskiego – o udziale prof. Passendorfera w założeniu klubu
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
