EN80^[1][2][3]

EN80-16s w pobliżu stacji Podkowa Leśna Główna.
Kraj produkcji	Wielka Brytania  Polska (tylko wagony doczepne)
Producent	English Electric Konstal Chorzów
Lata budowy	1927, 1948
Układ osi	S[a]: Bo’Bo’ D[b]: 2'2'
Układ wagonów	S+D lub S+D+D
Wymiary
Masa służbowa	S (produkcja EE[c]): 23,1 t S (przebudowa KC[d]): 27,1 t D: 14,12 t
Długość	13 400 mm
Szerokość	2250 mm
Wysokość	3327 mm
Średnica kół	S: nowe/zużyte: 851/780 mm D: nowe/zużyte: 851/770 mm
Napęd
Typ silników	EE: DK-31 KC (przebudowa): Crompton-C-123
Liczba silników	EE: 4×36 kW KC (przebudowa): 4×45 kW
Napięcie zasilania	600 V DC
Parametry eksploatacyjne
Moc ciągła	EE: 144 kW KC (przebudowa): 180 kW
Prędkość konstrukcyjna	85 km/h
System hamulca	ręczny, pneumatyczny Knorr, samoczynny, elektryczny zwarciowy
Parametry użytkowe
Liczba miejsc siedzących	S i D: 38
Liczba miejsc ogółem	S: 68 D: 77
Multimedia w Wikimedia Commons

EN80 – seria normalnotorowych elektrycznych wagonów silnikowych i doczepnych, eksploatowana przez Warszawską Kolej Dojazdową (wcześniej Elektryczną Kolej Dojazdową) w latach 1927–1972. Tabor wyprodukowany przez English Electric w liczbie 20 wagonów silnikowych i 20 doczep został po II wojnie światowej odbudowany i uzupełniony o 12 doczep przez Konstal Chorzów. Przestarzałe wagony konstrukcji drewnianej po 45 latach pracy zostały zastąpione przez składy EN94. Do dziś zachował się jeden wagon silnikowy o numerze 16, będący eksponatem muzealnym.

W 1918 powstała spółka akcyjna Siła i Światło, która była inicjatorem i właścicielem przedsięwzięcia budowy Elektrycznych Kolei Dojazdowych i w której wiodącym kapitałem był kapitał angielski^[4]. W związku z budową tej pierwszej normalnotorowej elektrycznej kolei w Polsce^[4] potrzebny był nowy tabor, który specjalnie dla EKD zbudowały brytyjskie zakłady English Electric^[2].

W 1927 wyprodukowano 20 wagonów silnikowych i 20 wagonów doczepnych^[1]. Wszystkie z nich zostały dostarczone do Polski przed uruchomieniem linii, co miało miejsce 11 grudnia 1927^[4].

Po II wojnie światowej tabor odbudowano i zasilono dodatkowymi 12 wagonami doczepnymi, wyprodukowanymi w 1948 w zakładach Konstal w Chorzowie, zakupiono także nowe silniki o mocy 45 kW^[1].

Wagony serii EN80 były konstrukcji drewnianej czopowanej^[5]. Główne jej elementy (ściany i dach) były wykonane z afrykańskiego drewna dabema^[5]. Na końcach wagonów, na wysokości 462 mm ponad główką szyny^[2], umieszczono sprzęgi typu tramwajowego (dyszle)^[6], ponadto sprzęganie wagonów w składy odbywało się za pomocą sprzęgu elektrycznego i powietrznego^[6].

Wnętrze wagonów wykonano z drewna dębowego i sosnowego^[5]. Ławki, mogące pomieścić 38 podróżnych, stworzono z dębowych listew, a drewniane stoliczki przy oknach okute były mosiężną blachą^[2][5]. Wnętrze wyposażone było także w wykonane z mosiądzu górną poręcz i popielniczki^[5]. Zastosowano ogrzewanie elektryczne^[2].

Wagony silnikowe posiadały kabiny maszynistów na każdym z końców^[5]. Wyposażone były one w nastawnik umożliwiający uruchomienie pojazdu, koło hamulca ręcznego, konektorowy odłącznik prądu i zawór maszynisty^[5].

Każdy z wagonów serii EN80 był oparty na dwóch dwuosiowych wózkach – w wagonach silnikowych były to wózki napędne^[7], natomiast w wagonach doczepnych toczne^[6]. Każdy z wózków posiadał rozstaw osi 1676 mm i koła o średnicy 851 mm w stanie nowym^[2]. Rozstaw czopów skrętu każdego z wagonów wynosił 5334 mm^[2].

Prąd stały o napięciu 600 V, przesyłany linią napowietrzną, odbierany był przez odbierak prądu zamontowany na dachu wagonu silnikowego i napędzał cztery silniki trakcyjne znajdujące się na wózkach tego wagonu^[6]. Wagony doczepne nie posiadały pantografu i silników trakcyjnych^[6].

Wagony były wyposażone w cięgłowy i powietrzny układ hamulcowy^[2].

Państwo	Przewoźnik	Liczba	Typ wagonu	Producent	Oznaczenie	Lata eksploatacji	Źródła
Polska	EKD (1927–1951) WKD (od 1951)	20	silnikowy	English Electric	EN80-01s ÷ 20s	1927–1972	[1]
		20	doczepny		EN80-01d ÷ 20d	1927–1972
		12	doczepny	Konstal Chorzów	EN80-21d ÷ 32d	1948–1972

Wagony dostarczone EKD w 1927 były w pierwszej partii pomalowane na kremowo, w drugiej na kremowo-czerwono, w 1938 przemalowano je natomiast w kremowo-niebieskie barwy i takie pozostały do końca swojej służby^[8]. Z wagonów tych zestawiano pociągi, składające się z wagonu silnikowego i jednego bądź dwóch wagonów doczepnych^[1]. Składy te obsługiwały linię z Warszawy do Grodziska Mazowieckiego oraz zbudowane w latach 30. odcinki do Włoch i Milanówka z dopuszczalną prędkością 65 km/h^[1]. Stołeczny odcinek linii poprowadzono systemem tramwajowym ulicami Szczęśliwicką, Niemcewicza, Tarczyńską i Nowogrodzką do skrzyżowania z Marszałkowską^[4].

W ostatnich latach przed II wojną światową (1938–1939) natężenie ruchu było znaczne – pociągi kursujące w składach trójwagonowych jeździły w godzinach szczytowych na trasach z Warszawy do Grodziska Mazowieckiego, Milanówka i Podkowy Leśnej z częstotliwością 10 minut, a na linii do Włoch co 20 minut^[9]. Do wybuchu wojny wagony serii EN80 przewoziły dziennie 40 000 pasażerów^[9].

W okresie od sierpnia do grudnia 1944^[6], gdy front zbliżał się do Warszawy, Niemcy rozpoczęli niszczenie i wywożenie taboru EKD^[9]. Dzięki postawie pracowników firmy, którzy starali się zapobiec działaniom okupanta, zostało wywiezionych tylko 10 pojazdów^[9]. Łącznie kompletnie zniszczonych lub wywiezionych zostało 18 wagonów serii EN80, w tym 6 silnikowych^[9]. W kwietniu 1945 wywiezione pojazdy powróciły do Polski i przystąpiono do ich naprawy i uruchamiania^[6]. W chwili uruchomienia pociągów na całej linii 19 maja 1945 sprawnych było 25 wagonów^[6].

W 1948 wprowadzono do eksploatacji dodatkowych 12 doczep wybudowanych w chorzowskim Konstalu^[1] oraz odbudowano znacznie uszkodzone wagony silnikowe o numerach 01 i 13^[6].

15 kwietnia 1951, kiedy to Elektryczna Kolej Dojazdowa zmieniła nazwę na Warszawska Kolej Dojazdowa i włączono ją do Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w Warszawie, na stanie przewoźnika znajdowało się 20 wagonów silnikowych i 30 wagonów doczepnych^[6].

Wagony przez cały czas ich eksploatacji były utrzymywane i naprawiane w grodziskiej elektrowozowni EKD, a w 1972, po dostarczeniu wszystkich 40 nowo kupionych jednostek serii EN94, zostały wycofane z eksploatacji^[1]. Ostatni wagon skasowano 1 marca 1973, pozostawiając jeden pojazd silnikowy jako eksponat^[6].

W 1975 egzemplarz EN80-16s wziął udział w pożegnalnym przejeździe tej serii taboru, a dwa lata później w obchodach 50-lecia WKD^[10]. W 1980 został przekazany do Muzeum Kolejnictwa w Warszawie, gdzie do 1992 był eksponowany przy Dworcu Głównym^[7]. W maju 1994 pojazd w bardzo złym stanie technicznym został przekazany ZNTK Bydgoszcz (obecnie Pesa Bydgoszcz) w celu odrestaurowania^[5]. Pojazd był zniszczony w 85% – zdewastowane były górna część wagonu i wnętrze, połamane poszycie, uszkodzony dach nad kabiną maszynisty, instalacja elektryczna była w stanie szczątkowym, a silniki nie działały^[5]. Bez jakiejkolwiek dokumentacji, tylko na podstawie zdjęć i wspomnień maszynistów, rozpoczęto odbudowę wagonu^[5]. W czerwcu 1994 zdemontowano elementy starego wagonu, od września do przełomu listopada i grudnia 1994 odbudowywano ściany boczne, a następnie rozpoczęto prace nad dachem pojazdu^[5]. Do końca grudnia 1994 wyremontowano kabinę maszynisty, a w maju 1995 ukończono wszystkie prace renowacyjne^[5]. 14 czerwca 1995 pojazd został zaprezentowany na wystawie taboru w Warszawie, uświetniając obchody 150-lecia kolei w Polsce^[5].

Wagon EN80-16s, jako czynny pojazd historyczny^[1], brał udział w różnych imprezach okolicznościowych^[11][12]. 28 maja 2016, po zmianie napięcia w sieci trakcyjnej WKD z 600 do 3000 V DC^[13], pojazd stał się obiektem muzealnym bez możliwości wyjazdu na linię WKD^[14]. Wagon znajduje się na terenie siedziby WKD^[1].

Wagon potocznie nazywany jest babcią^[15].

• Lista elektrycznych zespołów trakcyjnych i wagonów eksploatowanych w Polsce