Dom Kalidego
 nr rej. - 1203/73 z 15 marca 1973 (woj. katowickie)[1] - A/870/2021 z 17 września 2021 (woj. śląskie)[2] | |
 Dom Kalidego, elewacja wschodnia, widoczne dwa wejścia otoczone ryzalitami (2020) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres | |
| Typ budynku | |
| Kondygnacje |
2 |
| Ukończenie budowy |
przed 1802 |
Położenie na mapie Chorzowa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°18′14,0″N 18°57′02,6″E/50,303889 18,950722
| |
Dom Kalidego[3] – dom dla urzędników Huty Królewskiej z 1. połowy XIX wieku (sprzed 1802 roku) w Chorzowie, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego, jeden z najstarszych domów Królewskiej Huty[4].
Stanowił część kolonii założonej pod koniec XVIII wieku dla pracowników Huty Królewskiej; rodzinny dom i miejsce urodzenia rzeźbiarza Theodora Erdmanna Kalidego[5].
Historia
[edytuj | edytuj kod]
31 maja 1798 roku[6][7] rozpoczęto budowę osiedla typu fryderycjańskiego[7], budowano domy z bloczków żużlowych[7] dla pracowników Huty Królewskiej[8] na tzw. kolonii górniczej[9], wówczas (około 1801 roku) ten rejon był określany w metrykach chorzowskich jako „Maszyna seu Dąbie” (Maszyna albo Dąbie) od maszyny parowej, którą zainstalowano w pobliskiej Hucie Królewskiej[10]. Był to teren historycznie określany jako Łagiewniki Średnie[9] (zob. Łagiewniki). Budynki kolonii należały do Berg-Hüttenverwaltung Königshütte[7]. Omawiany budynek stanowił część tego osiedla, był domem dla urzędników, większym od pozostałych budynków robotniczych tejże kolonii[7]. Dom znajduje się na skrzyżowaniu ul. 3 Maja i ul. Teodora Kalidego[9], którą w 2. połowie XIX wieku nazywała się Kolonienstrasse[9] bądź Colonie Weg[7] – na planie sytuacyjnym z 1873 roku dom został oznaczony numerem 37[7]. W 1886 roku zmieniono nazwę ulicy, przy której stoi dom, na ul. Kalidego[11]. Została ona przemianowana na ul. Rogowskiego[12][7] w 1958 roku[11], nosiła także nazwę Ogrodowa[7][13]. Do poprzedniej, obecnie (2020) aktualnej nazwy ulicy wrócono 10 lutego 1992 roku, co postanowiono uchwałą chorzowskiej Rady Miejskiej[11].
Faktor hutniczy, pracownik Huty Królewskiej[9], Johann Gottlieb Kalide[9] mieszkał w tym domu co najmniej od 1801 roku w Królewskiej Hucie[10]. 8 lutego 1801 roku[13] w tym domu urodził się syn wspomnianego Johanna Gottlieba[14], rzeźbiarz Theodor Erdmann Kalide[15] i mieszkał w nim do 1816 roku[13]. W domu tym 17 sierpnia 1835 roku[9] zmarł jego ojciec[16].
8 lutego 1886 roku[13], w 85. rocznicę urodzin Theodora Erdmanna Kalidego na ścianie jego rodzinnego domu, umieszczono pierwotną, prostą[17], żeliwną[12] tablicę[11], została ona prawdopodobnie zdemontowana w 1945 roku[13]. W 1973 roku dom został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego[13]. 23 sierpnia 1993 roku, w 130. rocznicę śmierci Theodora Erdmanna Kalidego, Stowarzyszenie Miłośników Chorzowa ufundowało nową tablicę jego pamięci[15], którą umieszczono na ścianie jego rodzinnego domu[18], na tablicy umieszczono napisy w języku polskim, niemieckim i angielskim[11].
W budynku w 2009 roku znajdowała się Świetlica Środowiskowa Ośrodka Pomocy Społecznej[19]. Co najmniej od 2015 roku[20] budynkiem zarządza Zakład Komunalny PGM[21]. W 2017 roku w ramach budżetu obywatelskiego zaproponowano „odnowienie elewacji budynku Kalidego 1 oraz zagospodarowanie jednej ze ścian na mini-wystawę”[22], projekt nie wygrał i nie został zrealizowany[23]. Jednak Miasto Chorzów w Lokalnym programie rewitalizacji Chorzowa 2023, opublikowanym w 2016 roku przewidziało projekt pt. „Powrót do źródeł” – projekt rewitalizacji obszaru wraz z nowym przeznaczeniem budynku przy ul. Kalidego 1 w Chorzowie, którego koszt wyceniono na około 2 mln zł[24], który miał być realizowany w latach 2017–2018[25].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Dwukondygnacyjny[7] dom został wzniesiony na rzucie prostokąta[7], od zachodu znajdują się dwa niewielkie skrzydła[7]. Fasada ośmioosiowa, z dwoma wejściami, które okolono płaskimi ryzalitami[7]. Dom jest prosty i skromny[17]. Od zachodu do budynku przynależy podwórze[21], na którym znajdowały się chlewiki[26]; stan zachowania budynku określono w projekcie jego rewitalizacji jako przykład braku dbałości na przestrzeni lat o infrastrukturę historyczną miasta[26].
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Kronprinzenstrasse na niemieckiej pocztówce, z prawej dom Kalidego (około 1900) -
Kronprinzenstrasse na niemieckiej pocztówce, z prawej dom Kalidego, widoczna tablica pamiątkowa pomiędzy oknami (przed 1902) -
Dom Kalidego, widok od wschodu (przed 1942) -
Dom Kalidego, widok z południowego zachodu (2011) -
Dom Kalidego, widok od ul. 3 Maja (2018) -
Dom Kalidego, elewacja północna i zachodnia (2020) -
Dom Kalidego, elewacja zachodnia i podwórze (2020) -
Podwórze domu Kalidego, miejsce, gdzie znajdowały się chlewiki oraz mur otaczający działkę (2020)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 23 lipca 2024, s. 28 [dostęp 2020-06-16].
- ↑ Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (stan na 22 grudnia 2021 r.) (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2021-12-25]
- ↑ Wyszli na ulice, by poznać miasto. [w:] Chorzowianin [on-line]. 2019-02-18. [dostęp 2020-06-16].
- ↑ Kto się boi śląskiej przeszłości?. s. 105–106. [dostęp 2020-06-16].
- ↑ Michał Bulsa, Patronackie osiedla robotnicze. Tom 1: Górny Śląsk, Łódź 2022, s. 35-37.
- ↑ Schmidt 1941 ↓, s. 40.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Uchwała Nr XLII/833/06 Rady Miasta Chorzów z dnia 26 stycznia 2006 r. w sprawie przyjęcia Programu Ochrony i Opieki nad Zabytkami Miasta Chorzów na lata 2006–2010 (poz. 876). „Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego”, s. 3224, 2006-03-14.
- ↑ Edward Wieczorek: Dwusetna rocznica urodzin Teodora Erdmanna Kalide. Regionalna Pracownia Krajoznawcza PTTK w Katowicach, circa 2001. [dostęp 2020-06-16].
- ↑ a b c d e f g Zdzisław Jedynak, Zbigniew Kapała: Kalide Johann Gottlieb. W: Chorzowski słownik biograficzny. Edycja nowa. Olga Nowak (red.). T. 1. Chorzów: Muzeum w Chorzowie, 2007, s. 162. ISBN 978-83-926587-1-9.
- ↑ a b Ludwik Musioł: Monografia Chorzowa Starego. W: Chorzów (Stary). Trzy historie. Katowice: Agencja Specjalistyczna Prasa i Książka, 2007, s. 151. ISBN 978-83-922616-4-3.
- ↑ a b c d e Zdzisław Jedynak, Zbigniew Kapała: Kalide Theodor Erdmann. W: Chorzowski słownik biograficzny. Edycja nowa. Olga Nowak (red.). T. 1. Chorzów: Muzeum w Chorzowie, 2007, s. 165. ISBN 978-83-926587-1-9.
- ↑ a b Marta Stankała: Rzeźbiarz brązu i żelaza. [dostęp 2020-06-16].
- ↑ a b c d e f Lapski 2014 ↓, s. 74.
- ↑ Zdzisław Jedynak, Zbigniew Kapała: Kalide Theodor Erdmann. W: Chorzowski słownik biograficzny. Edycja nowa. Olga Nowak (red.). T. 1. Chorzów: Muzeum w Chorzowie, 2007, s. 163. ISBN 978-83-926587-1-9.
- ↑ a b Kolonia robotnicza przy ul. Kalidego w Chorzowie. Śląska Organizacja Turystyczna. [dostęp 2020-06-16].
- ↑ Schmidt 1941 ↓, s. 42.
- ↑ a b Schmidt 1941 ↓, s. 192.
- ↑ Lapski 2014 ↓, s. 75.
- ↑ Informator służb społecznych. Instytucje wsparcia dziecka i rodziny. Katowice: Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa Śląskiego, 2009-10.
- ↑ Wykonanie remontów pustostanów w budynkach mieszkalnych – paczka nr 35. [w:] Biuletyn Informacji Publicznej [on-line]. Zakład Komunalny „PGM”, 2015-12-29. [dostęp 2020-06-17].
- ↑ a b TWOJE PODWÓRKO, TWOJA PRZESTRZEŃ – za nami spotkania konsultacyjne. [w:] Miasto³ [on-line]. 2015-01-08. [dostęp 2020-06-17].
- ↑ Olga Krzyżyk: Trwa 5. edycja BO w Chorzowie: głosuj!. [w:] naszemiasto.pl Chorzów [on-line]. Polska Press, 2017-10-23. [dostęp 2020-06-17].
- ↑ Poprzednie edycje budżetu obywatelskiego. Edycja V. [w:] Budżet Obywatelski – Chorzów [on-line]. [dostęp 2020-06-17].
- ↑ Tabela 22. Plan rzeczowo-finansowy: obszar rewitalizacji Chorzów Drugi. W: Lokalny program rewitalizacji Chorzowa 2023. Aktualizacja 2016. Chorzów: Urząd Miasta Chorzów, 2016-12, s. 83.
- ↑ Karta projektu. W: Lokalny program rewitalizacji Chorzowa 2023. Aktualizacja 2016. Załącznik: karty projektów. Chorzów: Urząd Miasta Chorzów, 2016-12, s. 41.
- ↑ a b Karta projektu. W: Lokalny program rewitalizacji Chorzowa 2023. Aktualizacja 2016. Załącznik: karty projektów. Chorzów: Urząd Miasta Chorzów, 2016-12, s. 40.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Adam Lapski: Spacery ulicami Chorzowa (Monografia ulic miasta z opisem zabytków i miejsc godnych uwagi). Chorzów: 2014, s. 18.
- Kleines Stadtbuch von Kőnigshütte Oberschlesien. Richard Schmidt (Hrsg.). Berlin: Verlag für Sozialpolitik, Wirtschaft und Statistik, Paul Schmidt, 1941.
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
