Damian (Demian) Mnohohriszny, w literaturze Demian (Demko) Mnohohriszny^[1], ukr.: Многогрішний Дем'ян Ігнатович (ur. ok. 1630, zm. po 1701) – hetman Ukrainy Lewobrzeżnej w latach 1668–1672. Działał na rzecz starszyzny kozackiej tłumiąc wewnętrzne, antyfeudalne niepokoje. Skazany przez Piotra I na zesłanie do Irkucka.

Damian (Demian) Mnohohriszny urodził się w mieście Korop w województwie czernihowskim Rzeczypospolitej, pochodził z rodziny kozackiej. Brał czynny udział w powstaniu Chmielnickiego.

W latach 1665-1669 był pułkownikiem czernihowskim. W 1668 jako przeciwnik postanowień rozejmu andruszowskiego wziął udział w powstaniu przeciw Moskwie Iwana Brzuchowieckiego. Był zwolennikiem hetmana Piotra Doroszenki.

W 1668 roku Doroszenko musiał udać się na Prawobrzeże, w związku z tym wybrał Mnohohrisznego na hetmana nakaźnego Ukrainy Lewobrzeżnej. Pochód wojsk moskiewskich na Ukrainę, brak pomocy ze strony Doroszenki oraz poparcie dla Rosjan duchowieństwa cerkwi prawosławnej zmusiło Mnohohrisznego do rozmów pokojowych z Rosjanami.

17 grudnia 1668 roku na radzie starszyzny kozackiej w Nowogródzie Siewierskim Mnohohryszny został ogłoszony „hetmanem siewierskim”^[2]. Pertraktacje pomiędzy Mnohohrysznym i Moskwą zakończyły się podpisaniem artykułów głuchowskich 1669 roku, rozszerzających uprawnienia hetmańskie. Siedziba hetmana została przeniesiona z Hadziacza do Baturyna^[3].

Damian Mnohohriszny prowadził politykę, której celem było wzmocnienie wewnętrzne lewobrzeżnego Hetmanatu:

• domagał się włączenia Kijowa wraz z okręgiem w granice Hetmanatu.
• pragnął wzmocnienia władzy hetmańskiej kosztem starszyzny
• prowadził tajne pertraktacje z Doroszenką o możliwości przejścia Ukrainy Lewobrzeżnej pod protektorat turecki.

Taka polityka wywoływała niezadowolenie tak starszyzny kozackiej jak i Moskwy. Usunięci przez Mnohohrisznego ze stanowisk oboźny generalny, pisarz generalny, pułkownik perejasławski i kilka innych osób po uzyskaniu poparcia carskiego rezydenta, przy wsparciu rosyjskiego oddziału otoczyli w nocy z 12 na 13 marca 1672 dwór hetmana w Baturynie, Mnohohriszny po złamaniu oporu został zakuty w kajdany i wydany przedstawicielom cara^[3].

Hetman został wywieziony do Moskwy, gdzie w połowie kwietnia 1672 roku odbył się nad nim sąd. Oskarżono go o zdradę, był torturowany a następnie skazany na śmierć. Karę śmierci następnie zamieniono na zsyłkę. Hetman został wywieziony na zsyłkę do Irkucka wraz z rodziną. Był pierwszym hetmanem sądzonym poza terytorium Hetmanatu, nie przez sąd wojska zaporoskiego w Baturynie, jak nakazywał zwyczaj^[4].

W 1688 roku został zwolniony z więzienia, zmarł w Irkucku po 1701 roku.

• Lista hetmanów kozackich

• Многогрішний Дем'ян (Демко) Гнатович w: Dovidnyk z istorii Ukrainy, opr. Ihor Pidkova, Roman Shust, Kost Bondarenko; Lviv 1999, Wyd. Uniwersytet Lwowski i Vydavnyctvo Heneza, ISBN 978-966-504-237-2
• Многогрішний Дем'ян Гнатович w: Енциклопедія історії України: Т. 7. Редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. НАН України. Інститут історії України. - Київ 2010, Wyd. «Наукова думка». ISBN 966-00-0632-2
• Natalia Jakowenko, Historia Ukrainy do 1795 roku, Warszawa 2011, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 978-83-01-16763-9