Czerwonogród

Урочище Червоне

Ruiny pałacu Ponińskich
Herb
Państwo	Ukraina
Populacja  • liczba ludności	0
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego Czerwonogród
Położenie na mapie Ukrainy Czerwonogród
48°49′N 25°36′E/48,816667 25,600000
Multimedia w Wikimedia Commons

Galeria: Czerwonogród na mapach

Czerwonogród (ukr. Червоногород, Червоногрод lub Червоногруд) dziś Uroczysko Czerwone (ukr. Урочище Червоне, Uroczyszcze Czerwone) koło Nyrkowa – dawna miejscowość na Podolu w zachodniej Ukrainie, obecnie w rejonie czortkowskim^[1] obwodu tarnopolskiego. Czerwonogród położony był nad rzeką Dżuryń, wpadającą do Dniestru w pobliżu Zaleszczyk.

Miejscowość zniesiona w 1970 roku.

Według jednej z hipotez znajdował się tu historyczny gród Czerwień – stolica należących do Lachów Grodów Czerwieńskich (ziemi czerwieńskiej)^[2], które to potem (wedle opisu Nestora) na Polakach zdobył książę ruski wyprawiając się na Lachów, zajął ich grody. Wtedy Czerwonogród stał się jedną z siedzib książąt ruskich Rusi Czerwonej. Hipoteza ta była przed 1945 uznawana przez min. Wojciecha Kętrzyńskiego i Stanisława Zakrzewskiego. Obecnie ta hipoteza jest odrzucana przez większość historyków, którzy wskazują na Czermno jako faktyczny gród, który dał nazwę Grodom Czerwieńskim.

W późniejszym czasie rządzili tu Tatarzy, hospodarze mołdawscy, a także władcy litewscy. Kiedy w XIV w. Litwini wygnali z tych ziem Mongoło-Tatarów i zbudowali pierwszą drewnianą fortecę, osiadł tu zakon dominikanów, budując pierwszy klasztor misyjny. W 1395 r. król Władysław II Jagiełło podporządkował (przywrócił) te ziemie Polsce.

W Czerwonogrodzie intensywnie rozwijały się rzemiosła i handel. W 1434 r. miasto uzyskało miano królewskiego, a 14 lat później, w 1448 r., otrzymało prawo magdeburskie. W ХVII w. miasto stało się własnością rodu Daniłowiczów herbu Sas, którzy zbudowali tam pierwszą kamienną fortecę. W 1615 r. na koszt rodziny Lisieckich zbudowano tu również kościół.

Do 1772 roku w zamku mieściła się siedziba powiatu w województwie podolskim I Rzeczypospolitej, do 1772 był również Czerwonogród starostwem niegrodowym. Po 1. rozbiorze Polski w 1772 r. utracił znaczenie. W 1778 r. stał się własnością księcia Karola Ponińskiego.

W II Rzeczypospolitej w powiecie zaleszczyckim województwa tarnopolskiego^[3].

Podczas II wojny światowej Czerwonogród z uwagi na dogodne położenie był siedzibą polskiej samoobrony przed atakami bojówek OUN-UPA. W murowanych budynkach zamku, młyna, kościoła i Domu Ludowego włącznie z mieszkańcami sąsiednich wsi nocowało do 1500 osób. W nocy z 2 na 3 lutego 1945 roku UPA spaliła Czerwonogród i zabiła 49-60 Polaków. Zamordowanych, w tym księdza Szczepana Jurasza^[4] oraz dwie siostry zakonne ze zgromadzenia szarytek^[5][6], pochowano w dole po wapnie usytuowanym na placu kościelnym. Pozostali przy życiu ewakuowali się do Tłustego i Zaleszczyk.

 Osobny artykuł: Zbrodnia w Czerwonogrodzie.

W 2003 r. na terenie Czerwonogrodu zamieszkali mnisi Ukraińskiej Autokefalicznej Cerkwi Prawosławnej.

Czerwonogród znany jest też z najwyżej położonego wodospadu na obszarze dawnej Małopolski Wschodniej^[7].

Jedna z hipotez historycznych wiąże genezę pochodzenia nazwy Rusi Czerwonej od miejscowości Czerwonogród^[a].

• zamek – w XIV w. Litwini zbudowali pierwszą drewnianą fortecę. W ХVII w. ród Danyłowiczów zbudował tu pierwszą kamienną fortecę. Do 1772 roku w zamku mieściła się siedziba powiatu w województwie podolskim I Rzeczypospolitej. Na początku ХІХ w. istniejący tu zamek przebudowano na pałac według projektu lwowskiego architekta Juliana Zachariewicza. W ciągu pierwszej połowy XIX w. pałac był udoskonalany przez syna Ponińskiego, Kaliksta. Ostatnią jego właścicielką została na początku ХХ w. księżna Maria Lubomirska. Podczas pierwszej i drugiej wojny światowej zamek poważnie zniszczono. W 2013 roku, ze względu na brak prowadzenia prac konserwatorskich i zabezpieczających, jedna z dwóch wież zamkowych uległa częściowemu zawaleniu;
• kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny^[8].

inne

• wodospad.

• Adolf Porębski (ur. 25 września 1895, zm. kwiecień 1940 w Charkowie) – kapitan piechoty Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej.
• Tadeusz Somogi (1 stycznia 1922, zm. 12 września 2009 r. w Warszawie) – polski aktor teatralny i filmowy.

• Nyrków
• Czerwonogród (obwód lwowski)

• Andrzej W. Kaczorowski. Czerwonogród - perła Podola. „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”, Nr 1-2 (96-97) styczeń-luty 2009, s. 156-161.
• Lustracye królewszczyzn ziem ruskich Wołynia, Podola i Ukrainy z pierwszej połowy XVII wieku. Warszawa, 1877, s. 19–23.

• Czerwonogród, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 845 .
• Oksana Dudar: Czerwonogrodu nie znajdziemy już na żadnej mapie. Kurier Galicyjski, 16 - 28 lipca 2010. [dostęp 2015-01-01]. (pol.).
• zamek w Czerwonogrodzie
• zdjęcia z Czerwonogrodu
• Rysunek
• Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona