Chlebowiec
 Morfologia Artocarpus altilis | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
chlebowiec |
| Nazwa systematyczna | |
| Artocarpus J.R. Forst. & G. Forst Charact. Gen. 51. 29 Nov 1775 | |
Chlebowiec (Artocarpus J. R. Forst. & G. Forst.) – rodzaj roślin z rodziny morwowatych. Obejmuje 56 gatunków[3]. Rośliny te rosną w Azji Południowo-Wschodniej, wyspach zachodniej Oceanii oraz w północnej części Australii[3]. Owoce szeregu gatunków są jadalne. Popularnie uprawiane (współcześnie w tropikach także poza pierwotnym zasięgiem) są takie gatunki jak: chlebowiec właściwy, różnolistny, chempedak i wonny[4].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Wiecznie zielone drzewa podobne do figowców. Kora, łodygi i liście po uszkodzeniu wydzielają sok mleczny[5]. Kwiaty rozdzielnopłciowe, kwiaty żeńskie gęsto skupione na krótkich i mięsistych szypułkach[5]. Owoc mięsisty.
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Polyphema Lour., Radermachia Thunb., Sitodium Parkinson
- Pozycja systematyczna według APweb (2001...)
Rodzaj należący do rodziny morwowatych (Moraceae), która wraz z siostrzanym kladem pokrzywowatymi należy do kladu kladu różowych w obrębie okrytonasiennych[2].
- Artocarpus altilis (Parkinson) Fosberg – chlebowiec właściwy, drzewo chlebowe
- Artocarpus altissimus (Miq.) J.J.Sm.
- Artocarpus anisophyllus Miq.
- Artocarpus annulatus F.M.Jarrett
- Artocarpus borneensis Merr.
- Artocarpus brevipedunculatus (F.M.Jarrett) C.C.Berg
- Artocarpus chama Buch.-Ham.
- Artocarpus dadah Miq.
- Artocarpus elasticus Reinw. ex Blume
- Artocarpus excelsus F.M.Jarrett
- Artocarpus fretessii Teijsm. & Binn. ex Hassk.
- Artocarpus fulvicortex F.M.Jarrett
- Artocarpus glaucus Blume
- Artocarpus gomezianus Wall. ex Trécul
- Artocarpus gongshanensis S.K.Wu ex C.Y.Wu & S.S.Chang
- Artocarpus griffithii (King) Merr.
- Artocarpus heterophyllus Lam. – chlebowiec różnolistny, drzewo bochenkowe
- Artocarpus hirsutus Lam.
- Artocarpus hispidus F.M.Jarrett
- Artocarpus humilis Becc.
- Artocarpus hypargyreus Hance ex Benth.
- Artocarpus integer (Thunb.) Merr. – chlebowiec chempedak
- Artocarpus kemando Miq.
- Artocarpus lacucha Buch.-Ham.
- Artocarpus lamellosus Blanco
- Artocarpus lanceifolius Roxb.
- Artocarpus longifolius Becc.
- Artocarpus lowii King
- Artocarpus montanus E.M.Gardner & Zerega
- Artocarpus nanchuanensis S.S.Chang S.C.Tan & Z.Y.Liu
- Artocarpus nigrifolius C.Y.Wu
- Artocarpus nobilis Thwaites
- Artocarpus obtusus F.M.Jarrett
- Artocarpus odoratissimus Blanco – chlebowiec wonny
- Artocarpus ovatus Blanco
- Artocarpus palembanicus Miq.
- Artocarpus parvus Gagnep.
- Artocarpus petelotii Gagnep.
- Artocarpus pithecogallus C.Y.Wu
- Artocarpus reticulatus Miq.
- Artocarpus rigidus Blume
- Artocarpus rubrosoccatus E.M.Gardner, Chaveer. & Zerega
- Artocarpus rubrovenius Warb.
- Artocarpus sarawakensis F.M.Jarrett
- Artocarpus sepicanus Diels
- Artocarpus sericicarpus F.M.Jarrett
- Artocarpus styracifolius Pierre
- Artocarpus subrotundifoliu s Elmer
- Artocarpus tamaran Becc.
- Artocarpus teysmannii Miq.
- Artocarpus thailandicus C.C.Berg
- Artocarpus tomentosulus F.M.Jarrett
- Artocarpus tonkinensis A.Chev. ex Gagnep.
- Artocarpus treculianus Elmer
- Artocarpus vrieseanus Miq.
- Artocarpus xanthocarpus Merr.
Skamieniałości
[edytuj | edytuj kod]Skamieniałe liście i owoce †Artocarpus dicksoni zostały znalezione w kredowych formacjach zachodniej Grenlandii. Skamieniałe liście †A. ordinarius odkryto w warstwie kredowej na południowym brzegu rzeki Jukon nieopodal Rampart na Alasce[7]. Skamieniałości †Artocarpus californica znaleziono w warstwach z eocenu i miocenu na wybrzeżu Kalifornii i Oregonu[8]. Osiem kopalnych gatunków chlebowca (†A. capellinii, †A. isseli, †A. macrophylla, †A. massalongoi, †A. multinervis, †A. ovalifolia, †A. sismondai i †A. taramellii) z rupela zostało opisanych na podstawie skamieniałych liści zebranych w latach 1857-1889 w Santa Giustina i Sassello w środkowej Ligurii we Włoszech[9].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]Niektóre gatunki tego rodzaju mają jadalne owoce i są one powszechnie uprawiane. Owoce chlebowca są powszechnie uprawiane w tropikalnej Azji Południowo-Wschodniej. W Ghatach Zachodnich chlebowca uprawia się dla owoców i drewna.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-19] (ang.).
- ↑ a b c Artocarpus J.R.Forst. & G.Forst.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-07-31].
- ↑ a b Jens Rohwer: Atlas roślin tropikalnych. Warszawa: Horyzont, 2002, s. 118. ISBN 83-7311-378-9.
- ↑ a b Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-03-26].
- ↑ The Tertiary floras of Alaska: Issues 181–184 by Charles Arthur Hollick – 1 January 1936 – U.S. Gov't. Print. Off.
- ↑ The Lower Ecene Floras of Southeastern North America by Edward Wilber Berry, Professional Paper – United States Geological Survey, The Survey, 1916
- ↑ Maria Cristina Bonci, Grazia Vannucci, Simona Tacchino, Oligocene fossil leaves of the Perrando Collection: history, preservation, and paleoclimatic meaning, „Bolletttino della Società Paleontologica Italiana” (3), 2011, s. 145–164, DOI: 10.4435/BSPI.2011.14 [dostęp 2024-03-24].
- EoL: 26715994
- Flora of China: 102731
- Flora of North America: 102731
- GBIF: 2984563
- identyfikator iNaturalist: 70029
- IPNI: 27145-1
- ITIS: 19071
- NCBI: 3488
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:331372-2
- Tela Botanica: 125501
- identyfikator Tropicos: 40020327
- USDA PLANTS: ARTOC
- identyfikator taksonu Fossilworks: 54601
- CoL: 33G4
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
