Celownik (łac. dativus) – jeden z przypadków deklinacji, forma używana jako dopełnienie dalsze (Kasia dała Ali prezent) oraz do oznaczania celu pożytku lub szkody (np. dzieci zepsuły mu telewizor – mu nie dotyczy tu bezpośrednio akcji, a jedynie jej skutków)^[1]. Opisuje głównie dawanie, bądź (w języku polskim) zbliżanie się^[2][3].

W języku polskim końcówkami celownika są: w rodzaju męskim -owi : królowi, Andrzejowi i współfunkcyjna końcówka -u: bratu, radiu^[4], w rodzaju żeńskim przeważają -i, np. nadziei i -e, np. zmianie^[5].

Końcówkę -emu do wyrazu w liczbie pojedynczej dodajemy do przymiotników i rzeczowników oraz liczebników o odmianie przymiotnikowej i zaimków przymiotnych w rodzaju męskim, np. wesoł-emu, sędzi-emu, drugi-emu, któr-emu.

Główną funkcją celownika jest oznaczenie dopełnienia dalszego^[6]. W zdaniu „daję książkę Ali” wyraz książka jest dopełnieniem bliższym, zaś forma Ali, odpowiadająca na pytanie komu? czemu? jest dopełnieniem dalszym.

Niektóre czasowniki łączące się z celownikiem (forma w celowniku wskazana jest pogrubieniem)^[7]:

• (po)skarżyć się: Poskarżyłem się znajomemu na nieuprzejmego klienta.
• (u)wierzyć: Uwierzyłem reklamie w skuteczność tego proszku.
• sprzeda(wa)ć: Sprzedałam swoją firmę dużej korporacji.
• zwierzyć się / zwierzać się: Zwierzyłem się przyjacielowi ze swoich wątpliwości.
• Inne przykłady: dać, dawać, mówić, dziękować, oddać, oddawać, obiecać, obiecywać, pomagać, pomóc

Przykłady przyimków, z którymi występuje celownik (forma w celowniku wskazana jest pogrubieniem):

• ku: Słońce chyliło się ku zachodowi; ku pamięci
• dzięki: Dzięki niej zrozumiałem, jak potrzebna jest Wikipedia
• wbrew: Wbrew zdrowemu rozsądkowi
• przeciw: Jestem przeciw takiemu stawianiu sprawy.
• na przekór: na przekór krytykom

W językach niemieckim i greckim spełnia także rolę narzędnika (instrumentalis) na zasadzie tzw. synkretyzmu przypadków^[8].

W języku angielskim celownik zlał się z biernikiem, tworząc przypadek zależny (oblique case lub objective case) i różni się od mianownika tylko w odmianie zaimków. Na przykład, zaimek her (oraz analogicznie him i them) stosuje się zarówno w wyrażeniu „daj (komu? czemu?) jej piłkę” – give her a ball, jak i „widzę (kogo? co?) ją” – I see her^[9].

• deklinacja w języku polskim
• lista przypadków

• Alicja Nagórko: Zarys gramatyki polskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2007. ISBN 978-83-01-15390-8.
• Jerzy Bańczerowski, Jerzy Pogonowski, Tadeusz Zgółka: Wstęp do językoznawstwa. Poznań: Wydawnictwa Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 1982.
• Tadeusz Milewski: Językoznawstwo. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967.
• Gerhard Helbig: Die Deutsche Grammatik. Ein Handbuch fü den Ausländerunterricht. Berlin: Langenscheidt, 2007. ISBN 3-468-49493-9. (niem.).
• Michael Swan: Practical English Usage. Oxford: Oxford University Press, 2015. ISBN 978-0-19-442098-3. (ang.).