Bitwa pod Birżami

powstanie styczniowe
Bój, grafika Artura Grottgera z cyklu Lithuania
Czas	7–9 maja 1863
Miejsce	okolice Birż
Terytorium	Ziemie zabrane
Wynik	klęska powstańców
Strony konfliktu
powstańcy styczniowi Imperium Rosyjskie
Dowódcy
gen. Zygmunt Sierakowski Ignacy Laskowski gen. Ganecki mjr Merlin
Siły
ok. 2500 1800
Położenie na mapie Litwy miejsce bitwy
56°18′45,00″N 24°52′09,84″E/56,312500 24,869400

Bitwa pod Birżami – seria bitew stoczonych w dniach 7–9 maja 1863 pomiędzy oddziałem wojsk powstańczych Zygmunta Sierakowskiego i wojskami rosyjskimi w okolicach Birż na Litwie w czasie powstania styczniowego.

Zgrupowanie Zygmunta Sierakowskiego, próbowało przebić się do Kurlandii, gdzie oczekiwano na wylądowanie wyprawy morskiej z dostawą broni. Wojska powstańcze zmierzające do rejonu koncentracji w Medejkach, zostały rozbite przez wojska rosyjskie w serii starć. Klęska ta spowodowała zanik aktywności powstańczej na Litwie.

Bitwa pod Medejkami – miała miejsce 7 maja 1863 pod Medejkami (lit. Medeikiai), 10 km na północ od Birż. Oddział Sierakowskiego podzieliwszy się w marszu na trzy kolumny, ruszył w kierunku Birż. Oddział wojsk rosyjskich gen. Ganeckiego w sile 3 roty strzelców finlandzkich, pół szwadronu kozaków gwardii, pół sotni kozaków dońskich, dwóch rot 2. Sofijskiego Pułku Piechoty i 3. Narewskiego Pułku Piechoty, szwadronu ułanów, sotni kozaków, półtora roty pułku kaporskiego został podzielony na trzy kolumny. Środkowa z nich pod dowództwem mjr Merlina zaatakowała lewą kolumnę polską dowodzoną przez Bolesława Kołyszkę. Oddział powstańczy, wzmocniony centralną kolumną dowodzoną przez Zygmunta Sierakowskiego zadał dotkliwe straty wojskom rosyjskim w liczbie 65 zabitych i 75 rannych. Sierakowski zaniechał pościgu, oczekując na nadejście prawej kolumny polskiej.

Bitwa pod Świrplenami – 8 maja 1863 oddział Lutkiewicza i Jasińskiego kierujący się w kierunku Birż, został rozbity przez oddział mjr Hilsebacha i zmuszony do wycofania się.

Bitwa pod Hudyszkami – 8 maja 1863 na pomoc pobitemu pod Medejkami mjr Merlinowi ruszyła kolumna gen. Ganeckiego, która pod Hudyszkami (lit.: Gudiškis) 3 km na południowy wschód od Medejek starła się ze zgrupowaniem Sierakowskiego. Atak polskich kosynierów Bolesława Kołyszki z lewego skrzydła i Pawła Wiwulskiego z prawego załamał się, doszło do starcia na bagnety. Wojska powstańcze straciły 200 zabitych i rannych i zmuszone zostały do odwrotu. Ranny Sierakowski wyznaczył swoim następcą Ignacego Laskowskiego.

Bitwa pod Sznurkiszkami – 9 maja 1863 zebrawszy rozbity pod Hudyszkami oddział powstańczy Laskowski zajął pozycję przy folwarku w Sznurkiszkach niedaleko Skrobiszek. Niespodziewanie został zaatakowany przez oddział wojsk rosyjskich. Ks. Antoni Mackiewicz przez godzinę utrzymywał swoje pozycje broniąc taboru z rannymi. Bitwa zakończyła się klęską wojsk powstańczych, które zmuszone zostały do ucieczki.

• Powstanie styczniowe na ziemiach zabranych

• Stefan Kieniewicz, Andrzej Zahorski, Władysław Zajewski, Trzy powstania narodowe: kościuszkowskie, listopadowe i styczniowe, Warszawa 1994; ISBN 83-05-13443-1
• Stanisław Zieliński, Bitwy i potyczki 1863-1864; na podstawie materiałów drukowanych Rapperswil 1913