Bazylika świętych Jana i Pawła
na Celiusie

Basilica dei Santi Giovanni e Paolo al Celio

Kościół tytularny
Fasada bazyliki
Państwo	Włochy
Miejscowość	Rzym Piazza dei Santi Giovanni e Paolo 13
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	Santa Maria in Domnica alla Navicella
Bazylika mniejsza	od niepamiętnych czasów
Wezwanie	św. Jana i Pawła
Wspomnienie liturgiczne	26 czerwca
Dane świątyni Liczba naw 3 Nawa główna • szerokość 14,68 m Dzwonnica • typ dzwonnicy kampanila
Położenie na mapie Rzymu Bazylika świętych Jana i Pawła na Celiusie
Położenie na mapie Włoch Bazylika świętych Jana i Pawła na Celiusie
Położenie na mapie Lacjum Bazylika świętych Jana i Pawła na Celiusie
41°53′11″N 12°29′32″E/41,886389 12,492222
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Bazylika świętych Jana i Pawła na Celiusie w Rzymie (wł. Basilica dei Santi Giovanni e Paolo al Celio) – rzymskokatolicki kościół tytularny w Rzymie.

Świątynia ta jest kościołem rektoralnym parafii Santa Maria in Domnica alla Navicella oraz kościołem tytularnym, mającym również rangę bazyliki mniejszej^[1], pełni rolę kościoła zakonnego pasjonistów. Jest też kościołem stacyjnym z pierwszego piątku Wielkiego Postu.

Kościół znajduje się w XIX Rione Rzymu – Celio przy Piazza dei Santi Giovanni e Paolo.

Patronami świątyni są święci Jan i Paweł – rodzeni bracia, rzymscy arystokraci którzy ponieśli śmierć męczeńską za wiarę chrześcijańską w IV wieku. Święci ci są wymieniani w pierwszej modlitwie eucharystycznej.

Pierwszy kościół w tym miejscu powstał prawdopodobnie już w 398 r. Według tradycji został zbudowany na domu rodzinnym braci męczenników przez rzymskiego senatora św. Pammachiusza^[2] lub jego ojca. Istnieje również możliwość, że budynek należał do rodziny Pammachiusza, ponieważ figurował w dokumentach jako Titulus Pammachi oraz Titulus Byzantis. Titulus Byzantis został wzmiankowany po raz pierwszy w epigrafie znalezionym w katakumbach przy bazylice św. Sebastiana za Murami, datowanym na pontyfikat Innocentego I^[3]. W aktach synodu z 499 r. Titulus Byzantis został powiązany z Titulus Pammachi^[3]. Kościół ten uległ zniszczeniu podczas najazdu Wizygotów w 410 r.^[4] Kościół odbudowano, ale jego część zawaliła się już w 442 r. na skutek trzęsienia ziemi^[4]. Po kolejnej odbudowie zniszczyli go Normanowie w 1084 r.^[4][3] Inicjatorem ponownej odbudowy w XII w. był papież Paschalis II^[4]. W XII w. wybudowano również pierwsze dwa piętra kampanilii, a kolejne jej pięć pięter – w XIII wieku^[4]. Kampanila stoi na wielkich blokach pochodzących ze starożytnej świątyni boskiego Klaudiusza^[4][3].

Wnętrze bazyliki przebudowano w latach 1715-1718^[3], natomiast w 1950-1952 przywrócono kościołowi wczesnochrześcijański wygląd^[4].

Kościołem opiekowało się podczas jego dziejów kilka zgromadzeń zakonnych. W 1448 r. został on powierzony jezuatom^[3]. Po likwidacji tego zgromadzenia (która miała miejsce w 1668 r.), opiekę nad świątynią przejęli oratorianie, a już w 1677 irlandzcy dominikanie, których z kolei zastąpili już w 1697 r. lazaryści^[3]. W 1773 roku papież Klemens XIV przekazał kompleks pasjonistom^[3].

Portyk bazyliki pochodzi z XII w., natomiast podparty jest kolumnami z wieku III^[4]. Portal flankowany jest przez dwa marmurowe lwy^[4].

Fasada bazyliki z kampanilą

Kampanila z widocznymi w dolnej części pozostałościami starożytnej świątyni

Lew przy wejściu do bazyliki

Wnętrze kościoła jest trzynawowe. Zostało zaprojektowane podczas przebudowy w XVIII wieku przez Antonio Canevari i Andrea Garagni^[4]. Sufit pochodzi z XVI wieku^[4]. Długość nawy głównej wynosi 44,3 m, jej szerokość to 14,68 m^[4]. W centralnej części nawy głównej znajduje się płyta upamiętniająca miejsce męczeństwa świętych Jana i Pawła^[4]. Płyta ta została położona w 1677 roku w miejscu usuniętego wtedy ołtarza^[3].

W górnej części apsydy znajduje się fresk autorstwa Cristoforo Roncalli Chrystus w chwale z 1588 r.^[4] Poniżej natomiast Święci Jan i Paweł oddający swoje rzeczy ubogim^[3], Męczeństwo świętych Jana i Pawła oraz Nawrócenie św. Terencjana, dzieła odpowiednio: Domenico Piastrini, Giacomo Triga i Pietro Andrea Barbieri z 1726 r.^[4] Stiukowe aniołki wykonał Pietro Bracci^[4]. W ołtarzu głównym autorstwa Francesco Ferrari^[3] znajduje się antyczny sarkofag z relikwiami świętych Jana i Pawła^[4].

Nawa główna bazyliki

Kaplica św. Pawła od Krzyża

Na początku prawej nawy znajduje się oktagonalny westybul, z popiersiem inicjatora przebudowy wnętrza kardynała Fabrizio Paolucciego i papieża Innocentego XII, autorstwa Pietro Bracci^[4]. W dalszej części prawej nawy znajduje się ołtarz św. Saturnina (pierwotnie dedykowany św. Franciszkowi Salezemu)^[3]. Kolejny jest ołtarz św. Pammachiusza^[3]. Z boku dalszej części prawej nawy zlokalizowana jest XIX-wieczna kaplica św. Pawła od Krzyża, w której znajdują się relikwie założyciela pasjonistów^[4][3].

W 1887 r. podczas prowadzonych pod bazyliką prac natrafiono na ok. 20 pomieszczeń z I-IV w. n.e., przy czym na ścianach 13 z nich zachowały się fragmenty dekoracji w postaci fresków. Antyczne pomieszczenia zostały udostępnione dla zwiedzających.

Pozostałości starożytnej zabudowy w podziemiach bazyliki

Podziemia bazyliki

Chrześcijańskie freski w podziemiach bazyliki

Bazylika świętych Jana i Pawła jest jednym z kościołów tytularnych nadawanych kardynałom-prezbiterom (Titulus Ss. Ioannis et Pauli)^[5].