Ten artykuł dotyczy charakterystyki samochodów typu SUV. Zobacz też: Crossover – pokrewna odmiana samochodów.

SUV (skrót od ang. sport utility vehicle) – rodzaj samochodu, który łączy cechy samochodu osobowego i terenowego. SUV od klasycznego samochodu terenowego różni się m.in. mniej użytkowym charakterem i brakiem konieczności posiadania właściwości pozwalających na jazdę w terenie na rzecz bardziej komfortowo zestrojonego zawieszenia i bogatszego wyposażenia^[3].

Na przełomie drugiej i trzeciej dekady XXI wieku SUV-y stały się tak popularne, że większość producentów samochodów popularnych i luksusowych ma takie konstrukcje w ofercie^[4]. W 2021 roku prawie połową ze wszystkich nowych samochodów sprzedanych w Stanach Zjednoczonych (48%)^[5] i Europie (44%)^[6] były samochody z grona SUV-ów, jak i pokrewnych crossoverów.

Rozpowszechnione w Polsce dosłowne tłumaczenie terminu Sport Utility Vehicle jako „samochód sportowo-użytkowy” jest błędne. Nie chodzi bowiem o połączenie cech samochodu sportowego (np. Toyota GT86) i użytkowego (np. VW Transporter), lecz jest to marketingowe określenie samochodu, który jest z założenia przeznaczony do aktywnego stylu życia, dla osób uprawiających różne formy sportu i aktywnego wypoczynku na łonie natury (np. polowanie, wędkowanie)^[7].

W czasie gdy w krajach anglojęzycznych rozwinięcie skrótu SUV – sport utility vehicle jest często stosowane naprzemiennie, tak w Polsce SUV stał się samodzielnym wyrazem i akronimem odmienianym przez przypadki. Jego upowszechnienie w XXI wieku stało się tak silne, że SUV to popularne określenie każdego samochodu z podwyższonym prześwitem^[8].

Określenie to pojawiło się w USA i tam funkcjonowało w odniesieniu do luksusowych samochodów terenowych. Ponieważ obecnie w Ameryce Północnej z reguły nie oferuje się surowo wyposażonych terenówek, więc określenie SUV jest tam często mylnie uważane za tożsame z określeniem „samochód terenowy” (all-terrain lub off-road vehicle). Rolę aut terenowych spełniają tam najczęściej pick-upy, nazywane z ang. pickup truck (ciężarówka). Kategoria SUV została wyodrębniona prawnie w USA pod koniec lat 80. na skutek lobbingu firm samochodowych jako pośrednia między samochodami osobowymi a lekkimi ciężarówkami, dzięki czemu nie musiały one spełniać surowych norm emisji i ekonomii jak samochody osobowe^[7].

W rozumieniu SUV-a jako samochodu terenowego o wyższym komforcie jazdy za pierwsze auto tego typu uważa się Jeepa Wagoneera, który pojawił się na rynku w USA w 1962 roku. Za pierwszy europejski samochód tego rodzaju uchodzi Range Rover, który zadebiutował w 1970. Jednak dopiero dziesięć lat później posiadał on wyposażenie klasyfikujące go do tej kategorii. Warto dodać, że jednymi z pierwowzorów uterenowionych samochodów osobowych były powstające w ZSRR pod koniec lat 50. GAZ M-73 i Moskwicz 410/411, lecz specyfika tamtego rynku powodowała, że nie zyskały komercyjnego rozpowszechnienia i nie miały wpływu na inne konstrukcje.

W Europie za samochody segmentu SUV uznaje się najczęściej konstrukcje o nadwoziu samonośnym. Modelem, który rozpoczął modę na takie auta, była Toyota RAV4^[9]. Z czasem SUV-y stały się niezwykle popularne, a kolejni producenci aut postanowili uzupełnić swoje oferty o auta w takiej odmianie nadwoziowej. Samochody tego rodzaju na ogół nie są wykorzystywane do celów „sportu” na łonie natury, a ich użytkowe przeznaczenie rozumiane jako możliwość transportu ładunku straciło priorytet, natomiast są kupowane w roli tradycyjnych samochodów osobowych jako wyższe i dające większe poczucie solidności konstrukcji^[7]. Obecnie wybór samochodów tego typu jest niezwykle szeroki^[10]. Dalszą ewolucję stanowią samochody typu crossover, które konstrukcyjnie są jeszcze bardziej zbliżone do samochodów osobowych z nadwoziem hatchback lub kombi, posiadając często jedynie nieznacznie podwyższone zawieszenie^[7].

Najmniejsze SUV-y, bliskie wymiarom klasycznych samochodów osobowych segmentu A, są stosunkowo niszowym rodzajem pojazdów tego typu. Spopularyzowane przez japońskich producentów, z racji niewielkich wymiarów, wymagają często jedynie drobnych modyfikacji, by spełniać na lokalnym rynku wymogi dla samochodów typu kei car^[11]. Na przykładzie najpopularniejszego modelu o zarazem najbardziej globalnym zasięgu rynkowym, Suzuki Jimny, najmniejsze SUV-y w przeciwieństwie do podobnych rozmiarów crossoverów oferują właściwości samochodów terenowych^[12].

• 
  Daihatsu Rocky
• 
  Mitsubishi Pajero Junior
• 
  Daihatsu Terios Kid
• 
  Suzuki Jimny

Podobnie jak najmniejsze SUV-y, także i te o wielkości bliskiej lub przekraczającej 4 metry oraz odpowiadające wielkości samochodom osobowym segmentu B, często charakteryzują się cechami samochodów terenowych jak napęd AWD, reduktor czy podwyższony prześwit. Jednymi z pierwszych tego typu samochodów były radziecka, a później rosyjska, Łada Niva, a także rumuńskie ARO 10. W XXI wieku subkompaktowe SUV-y spopularyzowane zostały głównie za zasługą Forda EcoSporta i Jeepa Renegade'a^[13]. Małe SUV-y z właściwościami pozwalającymi na jazdę w gorszych warunkach drogowych pozostają stosunkowo marginalną koncepcją w gronie podwyższanych samochodów subkompaktowych. W stosunku do nich wyraźnie dominują spopularyzowane na przełomie drugiej i trzeciej dekady XXI wieku subkompaktowe crossovery, które nie tylko mają mniejszy prześwit, ale i oferują wyłącznie napęd przedni^[14].

• 
  ARO 10
• 
  Daihatsu Terios
• 
  Jeep Renegade
• 
  Łada Niva Travel

Kompaktowe SUV-y to najpopularniejsza i najliczniej reprezentowana kategoria SUV-ów, o różnym charakterze, w większości oferując jednak standardowy lub opcjonalny napęd AWD i wyraźnie podwyższony prześwit. Przełomowym modelem przyczyniającym się dla wzrostu popularności była Toyota RAV4^[15]. W pierwszej dekadzie XXI wieku takie firmy jak Land Rover, Suzuki, Toyota czy Honda nawiązywały do estetyki samochodów terenowych bojowym wyglądem i kołem zapasowym przymocowanym do klapy. Następnie, wraz ze wzrosem popularności crossoverów, kompaktowe SUV-y utraciły te cechy na rzecz bardziej stonowanej estetyki, która zdobyła szczególną popularność. Z tego powodu, kompaktowe SUV-y i crossovery są często zestawiane ze sobą naprzemiennie jako jedna zbiorcza grupa^[16].

• 
  Land Rover Freelander
• 
  Kia Sportage
• 
  Volkswagen Tiguan
• 
  Jeep Compass

Większą, bardziej przestronną alternatywą dla SUV-ów kompaktowych są SUV-y klasy średniej, które często wskutek tendencji wzrostu wymiarów zewnętrznych z generacji na generację wyewoluowały z mniejszych klas jak np. Honda CR-V czy Toyota RAV4. Samochody te nie cieszą się znaczącą popularnością w Europie w przypadku producentów samochodów popularnych, co udowadnia przykład drugiej generacji Renault Koleosa^[17], a większe znaczenie posiadają tu producenci premium jak Audi czy Volvo. Głównym rynkiem zbytu dla średniej wielkości SUV-ów jest prede wszystkim rynek Ameryki Północnej^[18].

• 
  BMW X3
• 
  Mazda CX-7
• 
  Kia Sorento
• 
  Škoda Kodiaq

Duże SUV-y spopularyzowane zostały za zasługą głównie producentów amerykańskich i japońskich za zasługą takich konstrukcji jak Jeep Grand Cherokee, Dodge Durango, Mitsubishi Pajero czy Nissan Patrol. Samochody te budowane są z zachowaniem różnych koncepcji – niektórzy producenci nadają charakter ściśle luksusowy i drogowy, a inni koncentrują się na specyfice terenowej^[19]. To właśnie tej wielkości SUV-y współtworzą słynne samochody terenowe jak Jeep Wrangler, Land Rover Defender czy Toyota Land Cruiser.

• 
  Dodge Durango
• 
  Jeep Grand Cherokee
• 
  Audi Q7
• 
  Ford Bronco

Prekursorskie dla klasy dużych SUV-ów o długości przekraczającej pułap 5 metrów były takie konstrukcje jak Cadillac Escalade czy Toyota Sequoia, które powstały specjalnie z myślą o rynku północnoamerykańskim. W XXI wieku samochody tego rozmiaru jako największe i najdroższe SUV-y w swojej ofercie rozpoczęły oferować także firmy europejskie z grona producentów samochodów luksusowych jak Mercedes-Benz z modelem GLS czy BMW z modelem X7. Pełnowymiarowe SUV-y, określane w USA jako full-size SUV, pozostają najpopularniejsze na takich rynkach jak kraje Ameryki Północnej^[20].

• 
  Ford Expedition
• 
  Cadillac Escalade
• 
  Toyota Sequoia
• 
  BMW X7

Skrajnym, największym rodzajem SUV-ów powstałym specjalnie z myślą o uwarunkowaniach przychylnego dużym samochodom rynków Ameryki Północnej, są te typu XL, które bazują głównie na bazie pełnowymiarowych SUV-ów i odróżniają się od nich trzema rzędami siedzeń oraz dłuższym rozstawem osi^[21]. Prekursorem tej odmiany SUV-ów był długi na ponad 5,7 metra Ford Excursion oraz skonstruowane po latach 90. XX wieku nowe generacje modelu Chevrolet Suburban wraz z bliźniaczymi konstrukcjami Cadillaka i GMC.

• 
  Ford Excursion
• 
  Chevrolet Suburban
• 
  Lincoln Navigator L
• 
  GMC Yukon XL

Najpowszechniejszą postać, jaką przyjmują SUV-y, jest nadwozie 5-drzwiowe, z poziomo poprowadzoną linią dachu i przestrzenią bagażową podobną do samochodów typu kombi czy minivan^[22]. Niszową pododmianą tego typu samochodów są krótsze SUV-y 3-drzwiowe, upowszechnione głównie wśród modeli o charakterze samochodów terenowych jako tańsza i bardziej zwrotna alternatywa dla wariantów 5-drzwiowych: Toyota Land Cruiser, Suzuki Grand Vitara czy Jeep Wrangler.

• 
  Jeep Wrangler 3D
• 
  Toyota Land Cruiser 3D
• 
  Mitsubishi Outlander
• 
  Ford Everest

W pierwszej dekadzie XXI wieku rozpoczęto eksperymenty z ukształtowaniem linii dachu w SUV-ach na rzecz łagodnie opadającej, w stylu samochodów typu coupé. Prekursorem był tu południowokoreański SsangYong z niszowym modelem Actyon przedstawionym w 2005 roku^[23]. Przełomowy dla kształtowania podkategorii tzw. SUV-ów Coupe był jednak inny model – droższe, luksusowe BMW X6 zaprezentowane w 2008 roku, które spopularyzowało taki rodzaj samochodów i skłoniło konkurencyjne firmy do prezentowania podobnych konstrukcji w drugiej dekadzie XXI wieku^[24]. Na przełomie drugiej i trzeciej dekady koncepcja SUV-ów Coupe zyskała uwagę także producentów samochodów popularnych jak Renault z modelem Arkana czy licznych producentów chińskich jak Changan, Dongfeng czy Geely.

• 
  SsangYong Actyon
• 
  BMW X6
• 
  Geely Xingyue
• 
  Renault Arkana

Pierwszymi podejściami do połączenia nadwozia SUV z miękkim składanym dachem były modele Jeepa z rodziny CJ, a potem Wrangler, gdzie jako opcję, z zachowaniem stelaża bezpieczeństwa, można było zdemontować panele boczne oraz górne nadwozia za pomocą brezentowego zdejmowanego dachu. Kolejnymi podejściami do takiego rodzaju nadwozia była Toyota RAV4 Cabrio oferowana krótkotrwale z końcem lat 90. XX wieku^[25], a także Mercedes-Benz G Cabrio, który również z racji niewielkiej popularności zniknął z oferty w 2013 roku po 34 latach produkcji^[26].

Koncepcję SUV-a Cabrio na nowo zdefiniował w 2010 roku Nissan, który zdecydował się przenieść bezpośrednio charakterystykę klasycznych kabrioletów na grunt SUV-ów. W ten sposób, model Murano CrossCabrio otrzymał duży, składany miękki dach, który po demontażu nie pozostawiał żadnych pozostałości z bryły nadwozia – w przeciwieństwie do SUV-ów typu soft-top. Samochód zniknął z rynku 4 lata później i nie zdobył popularności^[27]. Drugim, ale i ostatnim podejściem do takiej źle przyjętej przez rynek koncepcji, był Range Rover Evoque Cabrio, produkowany krótko między 2016 a 2018 rokiem^[28].

• 
  Toyota RAV4 Cabrio
• 
  Mercedes-Benz G Cabrio
• 
  Nissan Murano CrossCabrio
• 
  Range Rover Evoque Cabrio

• „SUV Magazine” (angielski). suvworld.tenmagazines.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-14)].