Autoportret

Autoritratto

Autor	Rafael Santi
Data powstania	1506
Medium	olej na desce
Wymiary	47,5 × 33 cm
Miejsce przechowywania
Miejscowość	Florencja
Lokalizacja	Galeria Uffizi
Multimedia w Wikimedia Commons

Autoportret (wł. Autoritratto) – obraz autorstwa Rafaela, namalowany techniką olejną na desce, datowany na ok. 1506 r. Dzieło znajduje się obecnie w zbiorach Gallerii Uffizi we Florencji.

Obraz jest prawdopodobnie tym, o którym wspomina „Nota de’ quadri buoni d’Urbino”, zakupionym razem z innymi dziełami w Urbino przez kardynała Leopoldo de’ Medici i umieszczonym w rzymskiej Akademii Świętego Łukasza przez Federico Zucchari. Według innych źródeł obraz ma pochodzić ze spadku po Vittorii della Rovere, małżonce Ferdynand II Medyceusz. W 1652 r. autoportret był wymieniany w spisie rzeczy Palazzo Pitti, gdzie znajdował się w pokoju Wielkiej Księżnej; w 1663 r. wymieniany był w zbiorze autoportretów kardynała Leopolda.

Autorstwo dzieła wzbudzało wątpliwości, także z powodu złego stanu zachowania. Obecnie autorstwo Rafaela jest powszechnie akceptowane w świecie naukowym, jednakże zachowywany jest należyty dystans do tej kwestii. Część badaczy datuje obraz na czas pobytu Santiego we Florencji, inni na okres nieco późniejszy, uznając go za własnoręczną lub przynajmniej częściowo własnoręczną kopię autoportretu ze Szkoły Ateńskiej w Watykanie. Znany jest jeszcze inny autoportret bardzo zbliżony pod względem ustawienia postaci i rysów twarzy do znajdującego się w Uffizi – wizerunek jednego z młodzieńców niosących sedia gestatoria na której podróżuje papież Juliusz II na fresku Wypędzenie Heliodora ze świątyni.

Autoportret stał się częścią zbiorowej świadomości, gdyż jego reprodukcja została umieszczona na włoskich banknotach o nominale 500 000 lirów.

Zwyczajem przyjętym w przypadku autoportretów młodzieniec spogląda bezpośrednio w oczy oglądającego, oryginalnym rozwiązaniem jest zaś skręcenie torsu. Postać została przedstawiona w momencie gdy obserwowana z boku odwraca wzrok w kierunku patrzącego, co nadaje dziełu efekt dynamizmu. Ubranie jest ciemne, tak jak beret – jest to ubiór spotykany na licznych przedstawieniach portretowych artystów tej epoki, taki sam jest widoczny na portrecie Perugina i portrecie Lorenza di Credi. Prace konserwatorskie przywróciły widoczność efektów świetlnych, które uwypuklają trójwymiarowość twarzy, z płynnym układem barw i widoczną miękkością karnacji, które wcześniej były nieczytelne. W trakcie konserwacji badania naukowe wykazały istnienie pod warstwą malarską rysunku cechującego się niebywale wysokim poziomem artystycznym i wykonanego technikami rysowania typowymi dla Rafaela.

Santi ma na autoportrecie długie włosy, podobnie jak w przypadku innych podobizn artysty, twarz jest owalna, młoda i świeża, wyraz twarzy jest poważny i pełen godności; owal twarzy i szyja odcinają się od ciemnej plamy włosów i również dość ciemnego tła koloru brunatnego. Oczy są niewielkie, brwi delikatne, nos podłużny i lekko zadarty, wargi są mięsiste, zaś na podbródku widoczny jest dołek.

• Pierluigi De Vecchi, Raffaello, Rizzoli, Milano 1975.
• PaoloP. Franzese PaoloP., Raffaello, wyd. Nuova ed, Milano: Mondadori Arte, 2008, ISBN 978-88-370-6437-2, OCLC 799531242 . Brak numerów stron w książce
• GloriaG. Fossi GloriaG., Uffizi, Firenze: Giunti, 2004, ISBN 88-09-03675-1, OCLC 61670288 . Brak numerów stron w książce