Artykuły henrykowskie

Articuli Henriciani

Data wydania	1573
Przedmiot regulacji	stosunki między sejmem walnym a królami Rzeczypospolitej Obojga Narodów
Status	uchylony
Utrata mocy obowiązującej z dniem	24 października 1795
Teksty w Wikiźródłach
Zastrzeżenia dotyczące pojęć prawnych

Artykuły henrykowskie (łac. Articuli Henriciani) – polsko-litewskie akty prawne sformułowane w czasie bezkrólewia po śmierci Zygmunta II Augusta, spisane na sejmie elekcyjnym 1573 roku, którego głównym zadaniem było wybranie monarchy.

Były prawami niezmiennymi, zawierającymi najważniejsze uregulowania dotyczące sprawowania władzy w państwie oraz określały stosunki między sejmem walnym a monarchą. Był to zbiór przepisów prawnych, których przestrzegać musiał każdy król Rzeczypospolitej (będący równocześnie Wielkim Księciem Litwy) wybrany w drodze wolnej elekcji. Poprzez podpisanie tych artykułów król uzależniał się od szlachty. Wraz z pacta conventa stanowiły podstawę ustroju Rzeczypospolitej w dobie wolnych elekcji. Nazwa pochodzi od imienia pierwszego władcy, który musiał ten dokument podpisać, by wstąpić na tron – Henryka Walezego^[1].

Artykuły:

• gwarantowały szlachcie zachowanie przywilejów;
• określały zasady ustroju i prawa Rzeczypospolitej;
• nakazywały królowi zwoływanie sejmu walnego co dwa lata na okres 6 tygodni, a w razie nagłej potrzeby sejm nadzwyczajny;
• zobowiązywały króla, aby na stałe miał przy swoim boku radę doradczą złożoną z szesnastu senatorów (tzw. senatorów rezydentów) składających sprawozdanie na sejmie;
• nie pozwalały na używanie tytułu dziedzicznego; król miał być wybierany tylko poprzez wolną elekcję;
• politykę wewnętrzną i zagraniczną oraz wypowiedzenie wojny poddawały kontroli sejmu;
• zabraniały królowi podejmowania istotnych decyzji politycznych bez zgody senatorów przebywających na dworze królewskim;
• narzucały zależność monarchy od praw Rzeczypospolitej, czyli od woli szlachty;
• obywatele mieli prawo do wolności wyznania (przysięga na przestrzeganie postanowień konfederacji warszawskiej), zobowiązano króla do zachowania pokoju między różnowiercami;
• w ostatnim artykule zezwalały na wypowiedzenie królowi posłuszeństwa (rokosz), w wypadku złamania przez niego przyjętych zobowiązań.

• Konstytucje RP XVI – XX wiek. wszechnica.trybunal.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-04)].
• Ad perpetuam Rei memoriam... 440 rocznica ustanowienia podstaw ustrojowych Rzeczypospolitej – wspólnoty obywatelskiej Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego. wszechnica.trybunal.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-04)].
• Artykuły Henrycjańskie
• Dziewiąty artykuł henrykowski – zapis, przez który upadła Rzeczpospolita?