Aparat Tullgrena^[1], lejek Tullgrena^[2], lejek Berlesego-Tullgrena – przyrząd służący do aktywnego wypłaszania drobnych bezkręgowców (głównie stawonogów) z pobranych próbek habitatu. Wykorzystuje gradient temperatur do osuszenia próbki, w wyniku czego higrofilne zwierzęta same wpadają do płynu konserwującego.

Przyrząd został, w pierwotnej formie, wynaleziony w 1905 roku przez Antonia Berlesego. Używał on jednak jako emitera ciepła gorącej pary, a próbka habitatu była umieszczana bezpośrednio w lejku^[3]. Zmodyfikowany został w 1918 przez Alberta Tullgrena, który zastosował żarówkę jako źródło ciepła oraz zwiększył gradient temperatur za pomocą kawałka blachy otaczającego próbkę gleby^[4]. Obecne konstrukcje są zwykle kombinacją różnych elementów obu przyrządów, toteż T.R.E. Southwood sugeruje, że winno się je nazywać lejkiem Berlesego-Tullgrena (ang. „Berelese-Tullgren funnel”)^[5].

Przyrząd składa się z dużego lejka, którego szerszy koniec nakryty jest siatką o drobnych oczkach, a węższy uchodzi do próbówki lub zlewki wypełnionej płynem konserwującym (np. 60-70% roztwór alkoholu etylowego) oraz umieszczonego nad siatką źródła ciepła w postaci, najczęściej, żarówki. Ponadto zwykle używa się przezroczystej przykrywki oraz czasem klosza. Konstrukcja ta bywa zwielokrotniona, w celu zwiększenia wydajności, poprzez umieszczenie na drewnianej podstawce albo stalowym lub aluminiowym stelażu całych rzędów lejków i żarówek^[6][7][8].

Pobrane wcześniej próbki habitatu, tj. najczęściej gleby, ściółki, igliwia, rozdrobnionego próchna itp. umieszcza się na powierzchni siatki, która rozciągnięta jest w górnej części lejka. Następnie całość przykrywa się, zabezpieczając przed ewentualną ucieczką i włącza żarówkę. Stawonogi glebowe są wilgocio- oraz cieniolubne. Urządzenie wykorzystuje ich naturalną skłonność do podążania w kierunku miejsc o większej wilgotności i zacienieniu. Żarówka, emitując ciepło, osusza stopniowo coraz głębsze warstwy gleby, zmuszając bezkręgowce do wędrówki coraz głębiej, aż w końcu natrafiają na siatkę i wpadają do wnętrza lejka, gdzie ześlizgują się ze ścianek, kończąc w próbówce z płynem konserwującym^[7][6][2].

Próbka powinna być wilgotna, toteż często zrasza się ją wodą. Próbkę gleby dobrze jest także obrócić, tj. umieścić ją górną stroną w dół, dzięki czemu stawonogi mogą wykorzystać już istniejące korytarzyki w glebie do ucieczki przed wysuszeniem. Należy także odpowiednio dobrać moc żarówki, by stawonogi na pewno zdążyły uciec, gdyż wiele drobnych gatunków o miękkim oskórku szybko wysycha. Dolna część lejka powinna być dobrze wentylowana i chłodna, by zwiększyć gradient temperatur^[7][6].

Przyrząd jest używany do aktywnego wypłaszania drobnych i średniej wielkości stawonogów żyjących w glebie, ściółce itp. Znajduje zastosowanie przede wszystkim w badaniach z dziedziny pedobiologii, entomologii, arachnologii, myriapodologii oraz ekologii. Sprawdza się przy wypłaszaniu m.in.: skoczogonków, widłogonków, pierwogonków, skąponogów, drobnonogów, pareczników, krocionogów, roztoczy, zaleszczotków, lądowych równonogów, mrówek, larw i mniejszych dorosłych chrząszczy z rodziny biegaczowatych i kusakowatych itp.^[7][8]