Państwowy Park Historyczny i Kulturowy „Starożytne Merw”^[a]

Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Widok z lotu ptaka na ruiny miasta
Państwo	Turkmenistan
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	II, III
Numer ref.	886
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	1999 na 23. sesji
Położenie na mapie Turkmenistanu Państwowy Park Historyczny i Kulturowy „Starożytne Merw”
37°39′46″N 62°11′33″E/37,662778 62,192500
Multimedia w Wikimedia Commons
↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO

Antiochia Margiańska (wcześniej Aleksandria Margiańska) – ruiny starożytnego miasta położone nad rzeką Murgab w pobliżu obecnego miasta Mary (do 1937 Merw) w Turkmenistanie; swoją nazwę zawdzięcza Antiochowi I Soterowi, który ją odbudował, i krainie, w której jest położona – Margianie. W ostatnich latach w jej ruinach prowadzone są wykopaliska.

Pierwsza osada istniała w tym miejscu już we wczesnej epoce żelaza, a w okresie achemenidzkim nieco się rozrosła i nosiła nazwę Erk-kala, choć nie odgrywała większej roli jako ośrodek miejski.^{[potrzebny przypis]} Aleksander Macedoński założył na jej miejscu kolonię (przede wszystkim ze względów strategicznych) pod nazwą Aleksandrii Margiańskiej, która w latach panowania Seleukosa I Nikatora została doszczętnie zniszczona najazdami koczowników z Azji Środkowej lub w wyniku lokalnych konfliktów^[1].

Miasto odbudował dopiero Antioch I Soter, nadając jej początkowo nazwę Seleucji^{[potrzebny przypis]}, a później przemianowano je na Antiochię Margiańską. Całą oazę, w której leżało, otoczono wałem ziemnym o długości 250^[2]–260^[1] km dla ochrony przed atakami nomadów i dla zabezpieczenia ziem uprawnych przed piaskami pustyni^[2]. W okresie hellenistycznym i później – partyjskim, miasto znacznie się rozrosło i nabrało dużego znaczenia jako grecki ośrodek urbanistyczny w rejonie Iranu i Azji Środkowej.

W XII w. była to jedna z największych metropolii świata, zamieszkiwana przez około 200 tysięcy mieszkańców. Do upadku przyczyniło się zdobycie miasta w 1221 przez Mongołów pod wodzą syna Dżyngis Chana, Tołuja i późniejsza rzeź mieszkańców – tylko 400 rzemieślników zachowano przy życiu deportując ich na dwór mongolski^[3]. Ostateczny koniec był wynikiem opanowania w 1785 miasta przez emirów Buchary, którzy zburzyli miasto i zniszczyli tamy zapewniające zaopatrzenie w wodę, a całą ludność deportowali w rejon Buchary i Samarkandy.

Na zachód od miasta budowano w okresie od VII do XII wieku ufortyfikowane pałace zwane köszk, z których największym jest Wielki Kyz Kala^[4].

Ruiny miasta, Państwowy Park Historyczny i Kulturowy „Starożytne Merw”, znajdują się na Liście światowego dziedzictwa UNESCO.

• Benedetto Bravo, Ewa Wipszycka: Historia starożytnych Greków. T. 3: Okres hellenistyczny. Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-06653-9. Brak numerów stron w książce
• Anna Świderkówna: Hellenika. Wizerunek epoki od Aleksandra do Augusta. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1978. Brak numerów stron w książce
• Historia Archeologii. red. Paul Bahn. Wyd. I. Warszawa: Wydawnictwo "Arkady" Sp. z o.o., 2019. ISBN 978-83-213-5058-5.